570

2.2. formacje kauzatywne

2.2.1.    parady gmatyczne, np. bielić,

2.2.2.    prefiksalno-paradygmatyczne, np. oślepić.

3.1.    DERYWATY TRANSPOZYCYJNE - FORMACJE STANOWE

Formacje te nazywają, tak jak ich podstawy, stan subiektu. Ich rola polega na czasownikowym wyrażeniu predykatywnej funkcji podstaw, tzn. relacji przynależności subiektu do klasy charakteryzującej się daną cechą. Odwzorowują one strukturę X jest F (X ma cechę F), gdzie X = subiekt, F = cecha oznaczana przez podstawowy przymiotnik, np. X choruje ‘X jest chory’. Czasowniki te są formalizacjami predykatu, którego wykładnikiem podstawowym jest składnik uzupełniający członu konstytutywnego zdania (= tradycyjny orzecznik, stąd nazywa się je formacjami orzecznikowymi, por. Grzegorczykowa 1969a); czasownikowy sufiks tematotwórczy, pełniący tu funkcję formantu, jest ekwiwalentem orzeczenia jest.

Jednakże formacje będące czystymi zastępnikami wyrażenia jest + przymiotnik są rzadkie. Można do nich zaliczyć:

a)    derywaty z formantem -owa- (-«/-): chory -* chorować, obfity —> obfitować;

b)    derywaty z formantem -i- (-0-): skąpy -» skąpić, ciężki —> ciążyć (z pominięciem morfemu -k- w podstawie ciężki);

c)    derywaty z formantem -i- (-0-) ... się: smutny —> smucić się, wesoły -* weselić się.

Częściej formacje te interpretowane są w sposób bardziej szczegółowy. Dotyczy tu zwłaszcza derywatów pochodnych od nazw barw i przymiotników znaczeniowo pokrewnych (jak jasny, ciemny). Używa się ich nie tyle do informowania o tym, że X jest jakieś, ale o tym, że mówiący percypuje i konstatuje fakt przejawiania się cechy w danej sytuacji; por. śnieg jest biały - śnieg bieleje || bieli się na dachach. Wyraźna ocena subiektywna zawarta jest także w czasowniku dłużyć się, por. Wykład mi się dłuży.

Formacje takie powstają za pomocą a) formantu -e- {-ej-) i wtedy są homonimiczne z czasownikami procesualnymi (por, niżej): bieleć, czernieć, jaśnieć, oraz b) formantu -i- ...się częściowo od tych samych podstaw: bielić się, czernić się, zielenić się.

W ślad za uczasownikowieniem predykatów-przymiotników mogą iść zmiany w łączliwości formalnoskładniowej derywatów: niektóre z nich wymagają większej ilości wyrażeń argumentowych niż podstawy, np. X jest skąpy {dla Y-a) - X skąpi Y-owi Z-a.

3.2.    DERYWATY MUTACYJNE

3.2.1. Formacje procesualne

3.2.I.I. Formacje paradygmatyczne mają strukturę wewnętrzną X staje się F {X nabywa cechę F), np. X siwieje ‘X staje się siwy’. Derywaty te są ekwiwalentami orzeczenia staje się, zastępowanego przez formant, i jego przymiotnikowego

570