123

123

Drugie zróżnicowanie stylu potocznego: rejestry swobodny i staranny normę w kontaktach partnerów nierównorzędnych: uczeń - nauczyciel, młodszy - starszy, podwładny - przełożony.

Zróżnicowanie form starannych i swobodnych obejmuje poziom wymowy {proszę, widzę, sześćset, jabłko, przyszedł wobec proszę, widzę, szejset, jabko, przyszed), słownictwa {kolega, dziewczyna, nauczyciel wobec kumpel, babka, belfer), konstrukcji morfologiczne-składniowych (w wariancie swobodnym pojawia się np. orzeczenie zaimkowe: Co ona się umęczyła, u tego, nikt nie wie-, orzecznie z quasi- przytoczeniem: puścił karabin i bęc, upadł; orzeczenie podwojone: wziął i zrobił; zabrał się i poszedł), konstrukcji składniowych (To były piękne dni wobec Cóż to były za dni.). Swobodny rejestr form potocznych obfituje w obrazowe frazeologizmy typu mieć muchy w nosie albo wstać lewą nogą ‘być w złym humorze’ (patrz hasło: Frazeologia) i konwencjonalne połączenia wyrazowe o wyspecjalizowanych funkcjach tekstotwórczych typu co słychać?, o co ci właściwie chodził, co jest grane? (patrz hasło: Frazematykd). Do swobodnego rejestru form należą też mechanizmy tematyzacji polegające na projekcji członu tematycznego (zwykle wzmacnianego zaimkiem ten) i markowaniu jego miejsca w zdaniu zaimkiem, np. Selekcja - jaka ona powinna być? Albo: Ta praca - trzeba ją zacząć! Taki mechanizm tematyzacji pojawia się już także w starannych skądinąd rozmowach telewizyjnych: Ten dorobek Filharmonii Warszawskiej - myślę, że my g o nie zmarnowaliśmy. Albo: A to twoje uwielbienie dla Beatlesów ono zaczęło się, kiedy miałeś ile lat?

Oba rejestry, swobodny i staranny (wysoki), podlegają jeszcze dalszemu rozwarstwieniu, które może prowadzić do wyodrębnienia nawet kilku węższych stref, jak pokazują np. synonimy słowa wymiotować: książkowe wo-mitować, staranne zwracać, żartobliwe haftować, dosadne rzygać.

Koniecznie wypada odnotować w tym miejscu istnienie ekspansywnego współcześnie rejestru wulgaryzmów z nieliczną, używaną na zasadzie słów-wytrychów (słów do wszystkiego) grupą nazw genitaliów, fekaliów i zachowań seksualnych. Rejestr ten można określić jako „niski”.

W literackiej transpozycji Jacka Ciszewskiego potoczny, koleżeński dialog marynarzy przybiera taki oto kształt:

A Wojtek ciągle pytał:

-    A festiwale u was jakieś są?

-Jakie tam festiwale - skrzywił się Czesiek. - Dmuchniesz, kurdebalans, jedno piwo za dużo i już cię, kurza twarz, wpiszą do żumala.

-    Karakony na statku macie?

-    Nie. Czasem jakiś się napatoczy, to pędzimy. Nowy statek, jeszcze się dranie ::e zadomowiły - odparłem.

-Pędzicie?- Wojtek zaprotestował pytaniem. - Myśmy mieli takiego jednego, --.■.na mać, i karmiliśmy go codziennie piwem. Ubóstwiał.