18

76

[instynkt]. [kuuśt], |ry\|$tok). (Sc^s), [kousulj. (zob. rozdział 2.3.2 5 I.). Po|»Wionie się rezonansu nosowego w powyższych przy kładach można ująć w symbol VNS. gdzie V - vocalis (samogłoska). N = nasalis (spółgłoski nosowa), S ~ spirans (spółgłoska szczelinowa) Wymowa literowa pojawiająca się w wymienionych przykładach wyrazów obcych (np.: [avans), [sens], konsul] ) nie jest uznawana za poprawną, lecz traktowana jako przesada poprawnościowa, czyli łiipcrpoprawność (por. Ostaszewska. Tambor 1993. s. 39).

2.4. Klasyfikacja szczegółowa samogłosek

Wszystkie samogłoski są dźwięczne i otwarte: o pozostałych cechach decydują:

1)    udział rezonatora nosowego.

2)    pionowe ruchy języka, ł) poziome ruchy języka.

4)    kształt warg,

5)    stopień opuszczenia dolnej szczęki

Ze względu na udział rezonatora nosowego samogłoski dzielą się na ustne, do których nalc/4 [a], [a], [c], [ć], (i), [o], [ó], [u|. [u]. [y], ora? nosowe, czyli następujące [«], [*], [ęj, [ę], [ij. (9]. [q). (9], (q), ty]. Pozi [ii] i [ij] (te podaje tylko M Steffen-Batogowa 1975. s.13) wymienione samogłoski uwzględniane są w wielu opracowaniach z zakresu fonetyki 1 fonologii, (iloski [$]. [ę], [9]. [9]. [4], [ć]. [ó], [u] nazywane są ścieśnionymi lub pochylonymi. Pojawiają się w jedno- lub obustronnym sąsiedztwie

głosek miękkich (por. Wierzchowska 1980, s. 104).    I). Ostaszewska

i J Tambor (1993. s. 34) zwracają uwagę, że dla przeciętnego użytkownika języka różnica między samogłoskami w pozycji swobodnej (np. fagava]), a ich odpowiednikami uwarunkowanymi pozycyjnie (a więc podwyższonymi i uprzednionymi jak [£;ujo] czy zneutralizowanymi jak [romasik]) jest oprawie niezauważalna i nieistotna.’

W artykulacji nosowej bierze udział język, który' decyduje o rezonansie ustnym, i zakończenie podniebienia miękkiego, decydujące o rezonansie nosowym samogłoski. Samogłoski nosowe tylko pod jednym względem różnią się od ustnych (udział jamy nosowej), pozostałe cechy ich odpowiedników ustnych (a więc |ą] jak [aj. [<j J jak [o| itd.). Z tego względu w dalszym opisie pominiemy samogłoski nosowe. Dla uproszczenia wywodu pominiemy na razie także samogłoski niesamodzielne .utykulacyjmc(zob. rozdział 7.3.I.).

Ruch pionowy języka (jego zbliżanie się ku podniebieniu twardemu) możemy obserwować, wymawiając samogłoski w następującej kolejności, (a), (o). [c|. |uj. [y|. [i|. Mówiąc o obserwowaniu wymowy samogłosek z przyjętego zestawu, mamy na myśli wyobrażenie sobie układu narządów mowy w czasie artykulacji poszczególnych samogłosek na podstawie wyczucia położenia tych narządów we własnej jamie ustnej. W zależności _od stopnia oddalenia języka od podniebienia twardego poszczególne samogłoski klasyfikuje się na niską, średnie i wysokie: