18

76

76

(zob. rozdział 2.3.2.5.1.).

[i^siyr\kt|. [kuuStJ. [ryt|$tok). [scus|. [kousulj.

Pojawienie się rezonansu nosowego w powyższych przy kładach można ująć W symbol VNS. gdzie V - vocalis (samogłoska). N = nasalis (spółgłoski nosowa). S ~ spirans (spółgłoska szczelinowa). Wymowa literowa pojawiająca się w wymienionych przykładach wyrazów obcych (np.: [avans], [sens], konsul J ) nic jest uznawana za poprawną, lecz traktowana jako przesada poprawnościowa, czyli hiperpoprawność (por. Ostaszewska. Tambor

1993. s. 39).

2.4. Klasyfikacja szczegółowa samogłosek

Wszystkie samogłoski są dźwięczne i otwarte: o pozostałych cechach decydują:

1)    udział rezonatora nosowego.

2)    pionowe ruchy języka.

3)    poziome ruchy języka.

4)    kształt warg.

5)    stopień opuszczenia dolnej szczęki

Ze względu na udział rezonatora nosowego samogłoski dzielą się j na ustne, do których należą [aj, (a), [ej, [ćj. [i], [o], [ój. [u|. |uj. |yj. ora/ nosowe, czyli następujące: |q]. [<jj, [ęj. [ęj. [ij. [<*]. [qj. (»)], [*)), ()[)• Poza [u] i [i}| (te podaje tylko M. Steflen-Butogowa 1975. s.13) wymienione samogłoski uw-zględnianc są w wielu opracowaniach z zakresu fonetyki i fonologii. Cilnski [ą]. (ęj. [qj. [vjj. [aj. [ćj. [ÓJ. [Q] nazywane są ścieśnionymi lub pochylonymi Pojawiają się w jedno- łub obustronnym sąsiedztwie

głosek miękkich (por. Wierzchowska 1980, s. 104).    I). Ostaszewska

i J Tambor (1993. s. 34) zwracają uwagę, że dla przeciętnego użytkownika języka różnica między samogłoskami w pozycji swobodnej (np. |agavaj), a ich odpowiednikami uwarunkowanymi pozycyjnie (a więc podwyższonymi i uprzednionymi jak (ja^oj czy zneutralizowanymi jnk [rom&sik]) jest „prawic niezauważalna i nieistotna."

W’ artykulacji nosowej bierze udział język, który decyduje o rezonansie ustnym, i zakończenie podniebienia miękkiego, decydujące o rezonansie nosowym samogłoski. Samogłoski nosowe tylko pod jednym względem różnią się od ustnych (udział jamy nosowej), pozostałe cechy ich odpowiedników ustnych (a więc |ą] jak |a|, |<j j jak (o| itd.J. Z tego względu w dalszym opisie pominiemy samogłoski nosowe. Dla uproszczeni* wywodu pominiemy na razie także samogłoski niesamodzielne .utykulacyjmc (zob. rozdział 7.3.1.).

Ruch pionowy języka (jego zbliżanie się ku podniebieniu twardemu) możemy obserwować, wymawiając samogłoski w następującej kolejności, (i), (oj. [ej. |u). (y|, |i|. Mówiąc o obserwowaniu wymowy samogłosek z przyjętego zestawu, mamy na myśli wyobrażenie sobie układu narządów mowy w^r czasie artykulacji poszczególnych samogłosek na podstawie wyczucia położenia tych narządów we własnej jamie ustnej. W zależności od stopnia oddalenia języka od podniebienia twardego poszczególne samogłoski klasyfikuje się na niską, średnie i wysokie