200 201

Przesłuchanie dziecka

-    fałszywych wyobrażeń co do traktowania przez przesłuchującego (na przykład jeśli o czymś zapomni, poniesie karę),

-    wieloznaczność sytuaqi i trudności w podejmowaniu decyzji.⁸"

Nie należy także zapominać o sugestii pozawerbalnej, która może przejawiać się w tonacji głosu, jego modulaq'i, rozłożeniu akcentów, gestach, mimice itp. M. Czekaj uważa, że zachowanie sugestyj-ne, na przykład towarzyszące pytaniu kiwnięcie głową, powinno zostać odnotowane w protokole przesłuchania (pytanie wraz z gestem), przy jednoczesnym zwróceniu uwagi osobie, która zadała pytanie.¹

Sugestyjnie oddziałują także własne, poprzednie zeznania świadka, bowiem kolejne zeznanie opiera się nie tylko na wspomnieniu, ale poprzednio złożonym zeznaniu.²

Podatny na sugestię jest także człowiek zmęczony, chory oraz znajdujący się pod wpływem narkotyków i alkoholu.^{3 4}

Zdaniem A. Sokołowskiej: „Problem podatności nieletnich świadków jest znacznie bardziej skomplikowany i nie da się skwitować wyliczeniem prostych korelatów, których znajomość pozornie ułatwiałaby przesłuchanie. Tak jak większość problemów psychologicznych wpływ na zeznania trzeba widzieć w szerszym kontekście sytuacyjnym: w trakcie spostrzegania, w czasie od spostrzegania do składania zeznań i wreszcie w trakcie zeznań. Wiele warunków powoduje, iż sytuaqe dziecka na ogół niełatwe są do rozszyfrowania i dlatego przesłuchanie nieletniego świadka wymaga wiedzy specjalnej.".²

Do czasu wejścia w życie Kodeksu postępowania karnego z 1997 r., pytania sugerujące odpowiedź były zaliczane przez niektórych autorów⁵ do pytań niestosownych.

• Pytania niestosowne (art. 370 § 4 k.p.k.)

Pytania te mogą zostać postawione przez przesłuchujących w każdym stadium postępowania, dlatego może wywołać zdziwienie fakt ich umieszczenia przez ustawodawcę w przepisach dotyczących rozprawy głównej. Słusznie zatem R.A. Stefański w swoim komentarzu do k.p.k. dotyczącym tego uregulowania proponuje dopuszczalność uchylania pytań niestosownych w każdym stadium procesu.⁶ Niestosowność pytania może polegać na:

-    błędzie logicznym w stylizacji pytania (wieloznaczności pytania, niezrozumiałości, błędzie wielu pytań, fałszywym założeniu w osnowie pytania),

-    proceduralnej niedopuszczalności pytania (zadający pytanie zmierza do ujawnienia treści zeznań osoby, która po ich złożeniu uchyliła się od zeznań),

-    niedostosowaniu pytania do roli procesowej pytanego (pytanie, które powinno być skierowane do biegłego, zadano świadkowi),

-    braku związku ze sprawą,

-    podstępnym charakterze pytania,

-    obrażającym, dokuczliwym lub trywialnym wystylizowaniu pytania,

-    niedostosowaniu pytania do poziomu intelektualnego przesłuchiwanego.⁷

Pytania nieistotne to pytania nie mające związku ze sprawą. Nie wywierają one tak ujemnych skutków, jak omówione wcześniej pytania sugestyjne i niestosowne, poza przedłużaniem rozprawy.⁸

Podczas przesłuchania w sądzie świadkowi mogą zadawać pytania oprócz sądu także strony. Nad prawidłowością zadawanych pytań powinien czuwać przewodniczący i w razie potrzeby je uchylać. Może on także zarządzić zadawanie pytań świadkowi za jego pośrednictwem.⁹ Zdaniem autorki wszystkie pytania kierowane do

201

1

^m ]. Brack, N. Thomas, Kriminaltalitik..., op. cit., s. 182; K. Piątkowski, Okazanie (studium kry

2

minalistyczne), Szczytno 1983, s. 55-56.

3

“ M. Czekaj, Problematyka pytań zadawanych przesłuchiwanym w nowym kodeksie postępowania karnego, Prokuratura i Prawo 1998, nr 4, s. 25-26.

4

R. Wiśniacka, Psychologia zeznań..., op. cit., s. 225. ^m W A. Gheorghlu, Sugestia, op. cit., s. 173; także na ten temat; M. Cieślak, K. Spett, A. Szy-musik, W. Wolter, Psychiatria..., op. cii., s. 186.

5

** A. Sokołowska, Wpływ pytań sugestywanych na zeznania dzieci. Sprawozdanie z badań eksperymentalnych, Psychologia Wychowawcza 1993, nr 2. ^m M. Lipczyńska, Pytania..., op. cit., s. 351; M. Kulicki, Kryminalistyka..., op. cit., s. 144.

6

^8.0    Z. Gostyński (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz, op. cit., 1.1, s. 458.

7

^8.1    M. Lipczyńska, Pytania..., op. cit., s. 351; M. Kulicki, Kryminalistyka..., op. cit., s. 144.

8

   M. Kulicki, Kryminalistyka..., op. cit., s. 145.

9

   H. Kempisty, Metodyka pracy sędziego w sprawach karnych, wyd. HI poprawione i uzupełnione, Warszawa 1986, s. 142-143.