200 201

200 ROZDZIAI M

duszą wszelkiego moralnie dobrego postępowania jest przywiązanie do tego, co obltk tywnie wartościowe, tj. zainteresowanie czymś w taki stopniu, w jakim jest to wartością"

Z kolei H. Elzenberg pouczał, że

zasadą metodyki wartościowania jest zalecenie dokładnego poznania przedmiotu <>< i* nianego, wnikliwego zapoznania się z danymi, a przede wszystkim porównywanie wla sttych sądów z sądami ludzi kompetentnych i wychwytywanie przyczyn powodujących rót' nice w owych sądach³².

MOC MEDIÓW

Z różnymi rodzajami mediów i typami dziennikarstwa wiążą się nic tyl ko różne rodzaje odpowiedzialności, ale i zróżnicowanie odpowiedzialności tego samego rodzaju. Stopień odpowiedzialności jest bowiem proporcjonal ny do „mocy” nadawcy, a więc mocy konkretnej gazety, radiostacji, kanału tc lewizyjnego czy nawet konkretnego dziennikarza. Nie idzie tu wyłącznie o na kład gazety czy zasięg nadawców audiowizualnych, lecz raczej o przypisywaną im przez odbiorców wiarygodność, która decyduje, czy informacja zostanie włączo na do obrazu świata odbiorcy. Im wiarygodność jest większa, tym większa od powiedziałność spoczywa także na redakcji i dziennikarzu. Gwiazdy dzienni karstwa, laureaci nagród „Grand Press” i innych prestiżowych wyróżnień maj.) większą moc niż inni dziennikarze, ale i większą odpowiedzialność. A to ozna cza, że etyka profesjonalna jest bardziej restrykcyjna w wypadku „mocniejszych" dziennikarzy: to, co w przypadku jednych dziennikarzy może zostać uznane za kwestię smaku, u innych jest już naruszeniem etyki.

Łączenie odpowiedzialności z mocą wiąże się też z asymetrią, jaka występuje między nadawcą i odbiorcą. Nadawca jest zawsze „mocniejszy” od od biorcy, dokonuje selekcji informacji i nadaje jej formę. Dziennikarz musi zda wać sobie z tej asymetrii sprawę.

To właśnie mass media są współcześnie głównymi nośnikami (nadawcami?) kultury oficjalnej (dominującej), odbiorca zaś pozostaje jej biernym konsumentem, przy czym niezależnie od starań i pozorów stwarzanych przez poszczególnych nadawców kontakt między uczestnikami aktu komunikacyjnego jest pośredni, zbiorowy i jednokierunkowy. Nie trze ba dodawać, że nadawca zajmuje w nim uprzywilejowaną pozycję

Dlatego tak ważna jest świadomość dziennikarza, do kogo trafia jego publika cja. Im mniej wykształcony odbiorca, im młodszy, tym odpowiedzialność etycz na dziennikarza jest większa.

¹¹ D. von Hildebrand, Wobec wartości, dum. E. Scredyńska, Poznań 1982, s. 12.

^M W. Tyburski, Elzenberg, Wiedza Powszechna. Warszawa 2006. s. 69-70

^M M. Bugajski, lęzyk w komunikowaniu. Wydawnictwo Naukowe PWN. Wamzawu 2006, s. 484.

WOLNOŚĆ

Moraliści często mówię: nie ma wolności bez odpowiedzialności, nie ma odpowiedzialności bez wolności. To sformułowanie stało się już takim komunałem, że rzadko zastanawiamy się, jakie znaczenie w sobie kryje.

Politycy często mówią, że media są nieodpowiedzialne. Ich opinie możemy sobie darować: politycy zawsze tak mówią, gdy media patrzą im na ręce. Ale nie możemy być obojętni, jeśli krytyka spotyka nas ze strony ludzi mądrych i życzliwych światu.

Jacek Filek uważa intuicję, że „wolność i odpowiedzialność są czymś jednym”, za pociągającą i dostatecznie uzasadnioną.

Dla dostrzeżenia i pojęcia tej jedności trzeba by najpierw przezwyciężyć ich rażącą nierówność na poziomie społecznej popularności. O ile wolność ciągle postrzegamy jako coś ekstatycznego, to odpowiedzialność jawi się zazwyczaj jako coś co najmniej nużącego, ale i często jako coś wręcz podejrzanego. F. Hayek już ponad 30 lat temu skonstatował szczególną niepopularność pojęcia odpowiedzialności. „Doświadczony autor - pisał - będzie unikał eksponowania odpowiedzialności, a to ze względu na niechęć, znudzenie, a nawet wrogość, z jaką przyjmuje ją pokolenie nie znoszące moralizowania"^{1 2}.

Prostacko rozumiana wolność nie jest żadną wolnością, a samowolą.

Człowiek działający „interesownie", tzn. motywowany własnym interesem - biologicznym, psychicznym, społecznym - nie działa w sposób wolny. Dopiero kiedy potrafi stać się ..bezinteresowny”, tzn. działać na rzecz drugiego wbrew „dobru własnemu", staje się wolny².

Pozornie wydaje się, że tabloidy i inne media teleologiczne mają największą wolność: publikują wszystko, powołując się na nieskrępowane prawo do podawania i odbierania informacji. Ale to tylko pozory wolności. Skoro media tego typu przyjmują na siebie tylko odpowiedzialność negatywną, ich odpowiedzialność jest niewielka. Ale w takim razie posiadają też niewielką wolność, o ile wolność rozumie się właściwie.

Wolność w takim znaczeniu należy odróżniać od wolności słowa. Wolność słowa oznacza możliwość nieskrępowanej wypowiedzi. Nie jest ona jednak wolnością, lecz samowolą, o ile nie towarzyszy jej odpowiedzialność. L.A. Day przypomina, że słynna Pierwsza Poprawka do amerykańskiej konstytucji nie wspomina o odpowiedzialności mediów i dziennikarzy³⁶.

L.A. Day wskazuje cztery zasady, za pomocą których społeczeństwo próbuje zsynchronizować w praktyce wolność i odpowiedzialność³⁷. Pierwsza z nich (The

1

^u J. Filek, Ontologizacja odpowiedzialności..., s. 228.

*    Tamie, s. 239.

2

   LA. Day. łilhlcs in Media Communications..., s. 35.

”łomie,•.330 Ul.