216 217

Przesłuchanie dziecka a inne szczególne formy przesłuchania

sję, zazdrość, lęk, płaczliwość, nieposłuszeństwo, upór itp. Badania wykazały, że przeciętnie u każdego dziecka występuje od dwóch do trzech symptomów zaburzeń emocjonalnych. Z tym że u chłopców jest ich więcej i najczęściej przejawiają oni skłonność do zachowań agresywnych, okrucieństwa, uporu, rozproszenia uwagi. Dziewczęta są natomiast bardziej lękliwe.⁸⁵⁴ „W przypadku dzieci często trudno jest odróżnić zaburzenia psychiczne od względnie typowych problemów dojrzewania, gdyż pojawiają się one w kontekście rozwojowym. Poza tym, dzieci nie potrafią mówić wprost o problemach".⁸⁵⁵ Także z pozoru „normalne" dziecko może być zaburzone i wymagać „specjalnego przesłuchania".

Nie każdy prokurator czy też sędzia decyduje się na powołanie biegłego psychologa do udziału w przesłuchaniu dziecka, bowiem k.p.k. nie nakłada takiego obowiązku, stąd posiadana wiedza powinna mu pomóc w ustaleniu, że ma do czynienia z dzieckiem zaburzonym. Jak już wyżej wspomniano jest to często trudne do ustalenia przez samych lekarzy, a co dopiero przez prawnika. O zaburzeniach psychicznych może świadczyć wygląd zewnętrzny — ubiór, chód, postawa, gestykulacja, wyraz twarzy oraz napęd psychoruchowy — nadpobudliwość, zahamowania, drżenie, tiki, napięcie, lęk, specyficzna mowa itp.⁸⁵⁶ Jak wskazuje Z. Martyniak, to zetknięcie się ze świadkiem podczas sprawdzania tożsamości, informowania o przysługujących prawach i obowiązkach, włącznie z kontaktem wizualnym, „może mieć — i zapewne ma — w praktyce decydujące znaczenie dla podjęcia decyzji w omawianym przedmiocie".⁸⁵⁷ Nabiera to szczególnego znaczenia w przypadku dzieci zaburzonych, a niezdiagnozowanych przez speqalistów. Z problemem tym może się spotkać przesłuchujący w przypadku przesłuchania dziecka zaniedbanego przez rodziców. ^{1 2}

Psychiatria dziecięca rozwinęła się w Europie z neurologii pod koniec XIX wieku i jest ściśle związana z pediatrią. Natomiast w Stanach Zjednoczonych psychiatria dziecięca powstała wskutek zainteresowań pracowników społecznych, wykonujących zawód z pogranicza psychologii, socjologii, prawa i pedagogiki. Zwrócili oni uwagę na to, że dziecko nieszczęśliwe jest dzieckiem trudnym, a dziecko trudne jest chore. Stąd też początkowo skupiono uwagę na dzieciach porzuconych, bezdomnych i dokonujących przestępstw. Już w latach 1915-1917 wprowadzono programy szkolenia interdyscyplinarnego dla osób zajmujących się „dzieckiem traumatyzowa-nym". Jednak psychiatria dziecięca została wyróżniona dopiero w 1957 r.³

Istnieje wiele zaburzeń psychicznych u dzieci oraz młodzieży, których podłożem mogą być przyczyny biologiczne, psychologiczne i socjologiczne. Młody rozwijający się mózg ma duże właściwości kompensacyjne w odniesieniu do jego struktury, a także zaburzeń powstałych w wyniku wadliwego oddziaływania psychospołecznego. Z drugiej jednak strony jest bardzo wrażliwy na stres psychospołeczny oraz niedobory biologiczne, takie jak: braki w odżywianiu, niedotlenienie, zatrucia i zakażenia.⁴ Wyróżniono dwie grupy zaburzeń psychicznych u dzieci:⁵

a)    trwałe zaburzenia i choroby uwarunkowane głównie strukturalnym organicznym uszkodzeniem mózgu:

-    upośledzenie umysłowe,

-    padaczka,

-    encefalopatię;

b)    procesy chorobowe uwarunkowane innymi przyczynami:

-    psychozy endogenne,

-    zaburzenia psychiczne egzogenne,

-    nerwice,

-    psychozy reaktywne,

217

1

M. Przetacznikowa, M. Suslowska, Wybrane zagadnienia psychologii kliniczno-wychowaw-czej dzieci i młodzieży (w:) A. Lewicki (red.), Psychologia kliniczna, wyd. III, Warszawa 1974, s. 231.

¹⁶⁶ D.L. Rosenhan, M.E.P. Seligman, Psychopatologia, t. II, Warszawa 1994, s. 177.

H.I. Kapłan, B.J. Sadock, Psychiatria kliniczna, wyd. I polskie, pod red. S. Sidorowicza, Wrocław 1998, s. 11.

2

Z. Martyniak, Szczególne kategorie świadków (w:) S. Waltoś (red.), Świadek..., op. cii., s. 315.

3

M. Orwid, K. Pietruszewski, Psychiatria dzieci i młodzieży, Kraków 1996, s. 7-8.

4

A. Biiikiewicz, W. Strzyżewski (red.). Psychiatria. Podręcznik dla studentów, Warszawa 1992,

s. 287.

5

Nieco inny podział proponuje D.L. Rosenhan, M.E.P. Seligman, Psychopatologia..., op. cii.,

s. 137.