236 237

Przesłuchanie dziecka a inne szczególne formy przesłuchania

Uzyskanie w miarę dokładnego opisu twarzy jest niezwykle trudne. Porównując zeznania świadków opisujących wygląd sprawców przestępstw, można zauważyć bardzo ogólnikowe opisy, często pasujące do pierwszej lepszej osoby z ulicy. Jednak bardzo często ci świadkowie stwierdzają, iż z pewnością rozpoznaliby taką osobę. Jak słusznie zauważa J. Sokołowska, osobę, którą widzimy przelotnie, jeśli ją w ogóle zapamiętamy, to nie rozpoznajemy jej po rysach twarzy, wzroście, tuszy, ubraniu, lecz po całym konglomeracie składników, których nie jest się w stanie wymienić.⁹³² Problem ten został omówiony w rozdziale poświęconym pamięci jako tzw. efekt wyższości obrazu (przewagi pamięci obrazów nad pamięcią słów je opisujących). Dlatego też zaczęto poszukiwać metody, która odzwierciedlałaby opis słowny. Stał się nią niewątpliwie rysunek sporządzany na podstawie relaqonowanego opisu. Później zaczęto stosować identyfikatory kompozycyjne, które zawierały zestawy kształtów twarzy, oczu, nosów, ust, podbródków itp. Przy ich wykorzystaniu możliwe stało się odtworzenie wyglądu człowieka na podstawie podanego słownie rysopisu.

Obecnie najczęściej stosowanymi metodami służącymi do odtworzenia wyglądu człowieka są metody: graficzna (rysunkowa), fotomontażu, portretu składanego, rzeźbiarsko-plastyczna, automatyczna (zwana komputerową), mieszana, kompozycyjna — zwana w Polsce jako System POL-SIT.⁹³³ Od kilku lat w Polsce wykorzystywany jest specjalny program komputerowy do odtwarzania wyglądu człowieka POL-SIT (Polski System Identyfikacji Twarzy).⁹³⁴ Obecnie został on zastąpiony przez POL-SIT Windows 95, pozwalający na odtworzenie twarzy w pozycji en face oraz z profilu.

Przeprowadzone badania z wykorzystaniem identyfikatora kompozycyjnego Photo-fit wykazały, że przeciętna osoba ma kłopoty w doborze podobizny. Być może jest to spowodowane faktem,

J. Sokołowska, Dziecko jako świadek, Warszawa 1959, s. 28.

W. Sudoł, K. Bielski, Współpraca biegłego ze świadkiem w celu odtworzenia wyglądu osoby, Przegląd Policyjny 1996, nr 3(43), s. 82.

**• Szerzej na ten temat: T. Kozieł, Z. Dębiński, Komputerowy portret obrazowy w systemie POL-SIT, Problemy Kryminalistyki 1994, nr 206.

że zapamiętujemy związki między poszczególnymi częściami, a nie pojedyncze elementy, o czym była już mowa w II rozdziale.⁹³⁵

Przesłuchanie dziecka w celu uzyskania rysopisu powinno podlegać takim samym rygorom co przesłuchanie dziecka w ogóle, jednak ze szczególnym nastawieniem na uzyskaniu opisu wyglądu. Stąd konieczne staje się zadawanie pytań, mających na celu uzyskanie jak największej liczy elementów wyglądu twarzy, ubioru. Istnieje zatem groźba sugerowania dziecku odpowiedzi, w wypadku nieprawidłowego skonstruowania pytania, na przykład czy sprawca miał włosy czarne czy też blond. Dziecko w tak postawionym pytaniu będzie próbowało wybrać jedno z dwóch podanych określeń koloru włosów. Natomiast małe dziecko nie będzie w ogóle znało pojęcia „blond", a jeśli samo zapamięta kolor, określi je jako „białe włosy" czy też „jasne". Nawet wydawałoby się mało sugestyjne pytanie „Jakiego koloru miał włosy?", może sugerować, że sprawca miał włosy, a przecież mógł być łysy. Przesłuchujący musi być pod tym względem ostrożny.

Niezwykle ważne w tej szczególnej formie przesłuchania jest uzyskanie informacji o przesłuchiwanym, jego spostrzegawczości, zdolności skupienia uwagi, wykonywanych czynności podczas spostrzegania oraz panujące warunki zewnętrzne,⁹³⁶ bowiem czymś innym jest spostrzeżenie i zapamiętanie zdarzenia w ogóle, a czymś innym spostrzeżenie człowieka i zapamiętanie jego wyglądu. Z praktyki wynika, że większość świadków zapamiętuje i określa wzrost, budowę ciała, domniemany wiek oraz ubiór. Natomiast słabiej zapamiętywane są: kształt twarzy, cera i włosy, a najsłabiej najistotniejsze elementy twarzy — oczy, nos, usta, bródka, uszy, czoło itp.⁹³⁷ W wypadku dzieci z prawidłowym określeniem wzrostu i wieku mogą być trudności, bowiem nie posiadają one doświadczenia życiowego w tym zakresie. Dla nich nawet najniższy dorosły jest wysoki, bo wyższy od nich samych. Świadkowie mimo woli zwra-

** A. Baddeley, Pamięć. Poradnik użytkownika, Warszawa 1998, s. 178-179. ^m J. Gurgul, Portret pamięciowy, Problemy Praworządności 1973, nr 3, s. 37-38. ^m Z. Nizialek, Z problematyki odtworzenia wyglądu sprawcy przestępstwa, Problemy Kryminalistyki 1982, nr 156, s. 185.

237