2

posiadanych możliwości, aby w maksymalnym stopniu stały się świadomymi i twórczymi członkami wspólnoty społecznej, narodowej, kulturowej i globalnej oraz by stały się zdolne do aktywnej samorealizacji, niepowtarzalnej i trwałej tożsamości i odrębności, były zdolne do rozwijania własnego JA poprzez podejmowanie „zadań ponadosobistych”, poprzez utrzymywanie ciągłości własnego JA w toku spełniania „zadań dalekich”. Edukacja to ogół czynności prowadzenia drugiego człowieka i jego własnej aktywności w osiąganiu pełnych i swoistych dlań możliwości, jak też ogół wpływów i funkcji ustanawiających i regulujących osobowość człowieka i jego zachowanie, w relacji do innych ludzi i wobec świata.

Tak najszerzej pojęta edukacja (czyli wychowanie w najszerszym, całościowym znaczeniu) ma wiele składających się na nią procesów. Można by je określić jako: „wychowanie dla...”, „wychowanie do...” „wychowanie w...”, „wychowanie przez...” dodając do słowa „wychowanie” określenie, odnoszące się do jego przedmiotu, celu, środków, instytucji, ustanawiających swoistą odrębność i specjalizację. Tak się zresztą czyni powszechnie, mnożąc i krzyżując ze sobą różne „wychowania” i odpowiadające im metodyki, zwane „pedagogikami” („andragogika”, „pedagogika podwórkowa”, „pedagogika rolnicza”, „pedagogika wojskowa” itp.).

Szukając w tym pewnego ładu, spróbuję uporządkować procesy składające się na edukację w zależności od zakresu treściowego przedmiotu celów, procesów i skutków wychowawczych, począwszy od problemów globalnych świata, a skończywszy na gatunkowym wymiarze człowieka jako organizmu. Zostanie zastosowany przy tym ten sam tok słowotwórczy, w jaki utworzono pojęcie „edukacja”.

Na edukację składa się dziesięć procesów składowych (w nawiasie wymienione są odpowiednio przykładowe treści, przedmioty celów, procesów i skutków edukacyjnych):

1)    globalizacja - (np. świat, problemy globalne, wojna, zagrożenie środowiska, wygasanie źródeł energii; polityczny podział świata na centrum i peryferie, problem mono- i policentryczności układu globalnego);

2)    etatyzacja - (państwo, jego suwerenność, ustrój, urządzenia demokratyczne, konieczne zależności, miejsce w świecie, sojusznicy i przeciwnicy, siła i stabilność, „racja stanu”);

3)    nacjonalizacja - (naród, jego tradycje, swoistość kulturowa, istota więzi i odrębności);

4)    kolektywizacja (socjalizacja wtórna) - (klasa społeczna, więź i interes klasowy, odrębność etosu, solidarność z ludźmi o podobnych pozycjach i położeniu, kształtowanie przekonań o szczególnym miejscu i misji własnej klasy i jej partii);

5)    polityzacja, biurokratyzacja, profesjonalizacja - (organizacje i instytucje; wychowanie do podziału pracy, racjonalności i dyscypliny w społeczeństwie organizacyjnym i w świecie zinstytucjonalizowanym; kształtowanie ideologicznych przekonań o słuszności istniejącego porządku, o konieczności i słuszności zastanego podziału statutów i funkcji; kształcenie do pracy i zawodu);

6)    socjalizacja (uspołecznienie pierwotne) - (oddziaływanie grup pierwotnych: rodziny, grupy rówieśniczej, społeczności lokalnej; wrastanie w zastane normy);

7)    inkulturacja i personalizacja - (osobowość kulturowa i społeczna istota ludzka jako rezultat wrastania w kulturę i autonomicznych wyborów wartości; przekazywanie systemów filozoficznych, religijnych);

8)    wychowanie i jurydyfikacja - (obywatel, wdrażanie do realizowania i akceptowania ról i czynności obywatelskich, kształtowanie świadomości prawnej);

9)    kształcenie i humanizacja - (osoba ludzka, wiedza, światopogląd, umiejętności, nawyki, wartości godnościowe, kompetencje interakcyjne; zasada wzajemności i wspólczulności; kształtowanie potrzeb wtórnych);

10)    hominizacja - (organizm, kształtowanie cech gatunkowych człowieka, wychowanie zdrowotne, higieniczne, seksualne; zasada unikania kary i maksymalizowania przyjemności, gratyfikacji bez szkodzenia innym; kształtowanie i kanalizacja potrzeb pierwotnych).

| Wszystkie te procesy stanowią łącznie szeroko rozumianą edukację. O harmonii ich można mówić w sytuacji, gdy wzajemnie się te procesy nie znoszą, nie przeciwstawiają sobie, gdy żaden z nich nie występuje w nadmiarze, w znacznej przewadze nad pozostałymi i gdy żaden z tych procesów nie jest stłumiony,|Możną by taki^stan procesów edukacyjnych wyobrazić sobie jako-regularny dziesięciościan, w którym każda ze ścian miałaby placioBnąwielkość pola (symbolizującą silę wpływu na osoEdwośćjTw~które-gó~ixrśmdku-Hmicścić'Tfiożna by kształtowaną przez te procesy osobowość w ']poscacr-7vjądra-^r©m4erwującegall_Txiddającego aktywnie te wpływy tak, że już w toku jego zmieniania się jednocześnie ono samo zmieniałoby owe pierwotne „płaszczyzny” wpływów. Rezultatem tak zharmonizowanych oddziaływań byłaby jednostka nie tylko w pełni, wielostronnie rozwinięta do maksimum jej możliwości, ale jednocześnie osoba aktywnie zmieniająca świadomie siebie i świat bezpośrednio otaczający i odległy, z perspektywy czasowej bliskiej i odległej, a więc jednostka ludzka nie tylko refleksyjnie podtrzymująca i doskonaląca własną tożsamość, ale żyjąca z poczuciem konieczności własnej działalności w optymalizowaniu świata według zaakceptowanych przez siebie wartości i kryteriów.

Taki idealny d z i e s i ę c i o ś c i a n aktywny, model harmonijnych^ wpfywow wszystkich składowych procesów^edukacyjnych. jest w rzeczywi-)

syośeHważony-fta-irrzmaite za. go' rodaaju: wysLępDwać' \rgjerdrresfroriTfyTO nadmiarze i z jednostronnymi

iceniaToWnowagi. Mogą one być~dwbjakie-

i

15