37

W drugim przypadku badani nie wiedzą, że stanowią przedmiot badań, a obserwator jest ukryty w strukturze ich grupy, jest jednym z nich. Funkcję badacza może pełnić np. student prowadzący badania do własnej pracy magisterskiej. Będąc naturalnym członkiem grupy studentów, będzie obserwował i opisywał ich codzienne, nocne życic w domu studenckim.

W obserwacji etnograficznej można wyróżnić trzy etapy: etap orientacji w terenie, etap wyodrębniania elementów zogniskowanych oraz etap selektywny \ Ich istotę wyjaśnimy, posługując się wynikami badań Aleksandra Nalaskowskiego⁶. Autor - teoretyk i badacz edukacji - jest jednocześnie dyrektorem szkoły (gimnazjum i liceum). Dzięki temu nawiązuje codzienne interakcje z uczniami i nauczycielami. Stanowi naturalny „element” struktury społecznej szkoły. Znają go wszyscy uczniowie, a ponieważ szkoła jest niewielka, każdy uczeń niejednokrotnie miał okazję z nim rozmawiać. Nalaskowski postawił sobie pytanie badawcze o znaczenie, jakie w praktyce edukacyjnej mają różne miejsca i materialne urządzenia budynku szkolnego. Szukając odpowiedzi, przeprowadził obserwację etnograficzną przy udziale kilku innych badaczy, również nauczycieli. Przebiegała ona przez wymienione etapy (ogniwa):

• Etap orientacji w terenie. Badacze, przemierzając codziennie korytarze, klasy i różne zakamarki szkoły, identyfikowali miejsca, w których przebywają uczniowie. Odkrywali strukturę przyporządkowania ludzi żyjących w szkole do określonych miejsc i przedmiotów. Uczniowie przebywali w swoich klasach, na różnych piętrach gmachu, bliżej i dalej od głównego wejścia, gabinetu dyrektora, pokoju nauczycielskiego, w stołówce. Nauczyciele „zagnieżdżali” się na przerwach w pokoju nauczycielskim, spacerowali po korytarzach, stali samotnic i gromadzili się w' małych grupkach z. uczniami i swoimi kolegami, rozmawiali i milczeli, byli rozweseleni i smutni. Tak więc, oprócz rozpoznawania kierunków przemieszczania się ludzi po gmachu, badacze notowali różne sytuacje i zdarzenia. Takie obserwacje nie wyczerpują jednak czynności badacza na etapie rozpoznania terenu. Konieczne jest. aby poznawał on konteksty, czyli różnorodne okoliczności towarzyszące określonym zdarzeniom.

Realizując to zadanie, badacze zauważyli np., że w' miarę upływu czasu pobytu w' szkole, uczniowie przemieszczają się ku miejscom bliższym głównemu wyjściu. Rano zresztą było odwrotnie. Uczniowie powoli i stopniowo wnikali w coraz dalsze zakamarki szkoły. Początkowo, gromadząc się blisko wejścia, aby w kolejnych godzinach zagłębić się w miejscach bardziej ukrytych. Taki opis etnograficzny odkrywa znaczenia, jakie uczniowie nadają miejscom szkoły. Przebywanie rano blisko wejścia było przejawem oporu wobec kolejnego dnia zaangażowania się w^r życie szkolne. Podobne znaczenie