577

się. Ponadto można tu wymienić: przepoczwarzyć się ‘zmienić się w poczwarkę’ (z dezintegracją podstawy), zapijaczyć się ‘stać się kompletnym pijakiem’.

4.2.2.    Formacje kauzatywne

Czasowniki z formantami paradygmatycznymi oznaczają również zmianę stanu, ale w odróżnieniu od poprzednich zmiana ta spowodowana jest przez agensa, a dokonuje się w obiekcie. Ich strukturę formalną można przedstawić formułą: X działając na Y powoduje, te Y staje się elementem klasy Z (X działa tak na Y, że Y nabywa cech klasy Z), gdzie Z = predykat wyrażony podstawowym rzeczownikiem, np. Maszyna proszkuje kredę ‘maszyna powoduje, że kreda staje się proszkiem’. Jak widać, treści te mogą być na płaszczyźnie formalnej wyrażone za pomocą zdania złożonego, w którym zdanie nadrzędne zawiera czasownik kauzatywny, a zdanie zależne rzeczownik podstawowy - wyrażenie predykatywne. Pierwszy etap ściągnięcia daje strukturę Maszyna robi z kredy proszek, a proces słowotwórczy - strukturę syntetyczną Maszyna proszkuje kredę, w której formant jest wykładnikiem kauzacji i zmiany, a podstawa -wykładnikiem predykatu stanu.

Funkcję formantów spełniają tu sufiksy tematyczne -i- (-0-), np. kaleka -> kaleczyć, wałach -> walasz-y-ć, owa- (uj-), np. koks -» koks-owa-ć, emeryt -> emeryt-owa-ć, porcja -> porcj-owa-ć, oraz rozszerzony sufiks -iz-owa-(-iz-uj-), a także -i(y)fik-owa- (-i(y)fik-uj-) przy podstawach zapożyczonych lub obcych, np. krystal-izowa-ć ‘powodować, że coś staje się kryształem’ (obok znaczenia procesualnego ‘stawać się kryształem’), substantyw-izowa-ć ‘czynić substantivum = rzeczownikiem’, adiektyw-izowa-ć ‘czynić adiectivum = przymiotnikiem’, mum-ifikowa-ć ‘powodować, że trup staje się mumią’.

Część formacji informuje o tym, że obiekt nabywa tylko część cech podstawy, czyli jest do niej podobny, np. bratać (ludzi) ‘czynić (ludzi) braćmi', krzyżować (palce) ‘powodować, że układ palców staje się podobny do krzyża’.

Wszystkie formacje kauzatywne są przechodnie, wymagają uzupełnienia przez dopełnienie bliższe, tj. nazwę obiektu podlegającego zmianie. Treści przez nie wyrażane mogą ulec perfektywizacji za pomocą prefiksów, np. skaleczyć, skrystalizować, pokawałkować, i oznaczają wtedy dokonanie zmiany w obiekcie.

Również prefiksalno-paradygmatyczne formacje kauzatywne są bardzo rzadkie. Zdarzają się tu takie sporadyczne twory, jak prze-aniel-i-ć ‘spowodować, aby ktoś zmienił się w anioła’ (por. odczasownikowe przebudować dom), u-człowiecz-y-ć ‘uczynić człowiekiem’, a także urzeczownikowić, usynowić, które - aczkolwiek oparte na tematach przymiotnikowych - motywowane są przez rzeczowniki, por. odpowiednio ‘uczynić rzeczownikiem, synem’.

4.2.3.    Formacje z wbudowanym wyrażeniem argumentowym

Derywaty należące do tej klasy różnią się od dotychczas omówionych czasowników fundowanych przez rzeczowniki odmienną funkcją podstaw w strukturach semantycznych i formalnych. Pociąga to za sobą inne ustosunkowanie formantu do tematu słowotwórczego. Formacje stanowe, procesualne

577