68

badawczych i teorii w obrębie poszczególnych paradygmatów. Coraz trudniej jest charakteryzować dany paradygmat w kategoriach jego stałych wyznaczników. Można raczej mówić o wielopostaciowości danego paradygmatu, głównie w zakresie problemów bardziej szczegółowych ^l6. Tak w ięc z jednej strony ogólne twierdzenia paradygmatów porządkują mapę teorii pedagogicznych. Z drugiej natomiast rosnące zróżnicowanie, jakie zaznacza się w obrębie poszczególnych paradygmatów, umożliwia świeże spojrzenie na praktykę edukacyjną.

W ten sposób pedagogika staje się nauką „czujną", wrażliwą na wieloznaczność kulturową, która ciągle modyfikuje obraz współczesnej edukacji. Tylko wewnętrzne różnicowanie się paradygmatów dostarczy pedagogice narzędzi zdolnych do opisu i wyjaśniania coraz to nowych i bardziej skomplikowanych kontekstów praktyki edukacyjnej. Poza tym problemy definicyjne pedagogiki, zwłaszcza związane z precyzowaniem desygnatów poszczególnych pojęć oraz. problemy ze zbyt szybkim wyodrębnianiem się niektórych, słabo teoretycznie ugruntowanych subdyscyplin tej nauki, stanowią zagrożenie dla jej dalszego rozwoju i wymagają nieustannych badań praktyki edukacyjnej.

Niezależnie jednak od tych problemów można charakteryzować wieloparadyg-matyczną tożsamość pedagogiki w kategoriach ciągłości i zmienności. Ogólne ramy paradygmatyczne dyscyplinują badaczy i budują bardziej trwałe elementy samowiedzy pedagogiki (ciągłość), a jej działalność badawcza tę samowiedzę rozwija (zmiana). Tak więc rozwój pedagogiki polega na gromadzeniu i restrukturyzacji jej samowiedzy^l7.

¹⁴ Uważny czytelnik będzie miał możliwość samodzielnego naniesienia na mapę czterech paradygmatów (rys. 3.1) wszystkich teorii pedagogicznych, z którymi zapozna się. czytając dalsze części niniejszego podręcznika.

¹⁷ Samowiedza pedagogiki - termin używany m.in. przez R. Schulza, Refleksje o tożsamości pedagogiki. W: Ewolucja tożsamości pedagogiki, H. Kwiatkowska (red.), Warszawa 1994, s. KM) - oznacza wiedzę, jaką pedagogika gromadzi o sobie samej (o swoim przedmiocie badań, o metodach, o własnym stosunku do zmian w życiu społecznym itd.). w toku codziennej praktyki badawczej.