99

Opactwa benedyktyńskie powstawały w wielu krajach; zakonnicy prowadzili nie tylko działalność religijną, ale szerzyli kulturę rolną, uprawiali rzemiosła, budowali drogi, zakładali szpitale, a z czasem coraz bardziej rozwijali oświatę (przepisywanie ksiąg stało się przysłowiową „benedyktyńską pracą”). Do Polski pierwsi benedyktyni dotarli w X w. (klasztor w Trzemesznie).

Z upływem czasu powstawały nowe zgromadzenia zakonne (np. zakon kluniacki, zakon cystersów, kartuzów czy augustiański), niektóre coraz bardziej „oświecone”, zaangażowane w pracę umysłową i edukacyjną. Dla klasztorów w Hiszpanii - do walki z herezją ariańską - biskup Sewilli Izydor (ok. 560-636) opracował rodzaj encyklopedii gromadzącej całą ówczesną wiedzę Etymołogiaruni libri XX seu Origines (Etymologii ksiąg XX, czyli Początki). Origines coraz powszechniej stawały się podstawowym podręcznikiem w szkołach Europy średniowiecznej \

Wysokim poziomem nauczania szczyciły się także klasztory w Irlandii i Szkocji. Zasłużył się tam swoją działalnością m.in. św. Patryk (ok. 389-461), bohater narodowy nazwany Apostołem Irlandii⁴.

Ośw iata szkolna podporządkowana była nauczaniu Kościoła: najważniejszym jej celem było wychowanie do przestrzegania nauk i cnót chrześcijańskich oraz pokory i posłuszeństwa Kościołowi jako boskiemu namiestnikowi na ziemi. Szkoły klasztorne dbały przede wszystkim o przysposobienie chłopców' do stanu duchow nego. Oprócz nich funkcjonowały szkoły niższe przy kościołach parafialnych oraz szkoły wyższego stopnia przy katedrach: wiązały one ludność z Kościołem i praktykami religijnymi. Swój program opierały na przystosowanych odpowiednio tzw. siedmiu sztukach wyzwolonych (sepleni aries liberales). których pierwowzór sięgał czasów hellenistycznych.

Szkoły trywialne (łac. trivium - trzy drogi) realizowały niższy stopień kształcenia: gramatykę łacińską, retorykę (objaśnianie ewangelii i czynności kancelaryjne: głównie redagowanie dokumentów', pism i listów) oraz dialektykę, która rozwinie się później wraz z rozwojem filozofii scholastyczncj. Szkoły katedralne, kwadrywialne (łac. quadrivium - cztery drogi), realizowały wyższy stopień kształcenia: bardzo prostą arytmetykę i astronomię (konieczną do ustalania ruchomych świąt kościelnych), geometrię, która zaznajamiała raczej z geograficznym opisem ziemi i przyrody, oraz muzykę powiązaną ze śpiewem kościelnym⁵.

Encyklopedycznym podręcznikiem szkolnym - obok wspomnianych powyżej Origines - było dzieło literata i historyka, Flawiusza Aureliusza Kasjodora (Cassiodorusa) (ok. 490-575), Kształcenie w naukach boskich i świeckich, przesiąknięte duchem augustianizmu. Kasjodor wzorował się na świeckim - raczej dość dziwacznym - dziele Marcjana Capclli (V w.) O zaślubinach Filologii