Bronk Socjologia religii

■

222 SOCJOLOGIA RELIGII to jest religia, tylko pytają, czy dany system pełni funkcję religii, czy nie. Religiami mogą tu więc być różnego rodzaju ideologie, światopoglądy, a nawet różnego rodzaju zjawiska, które substancjalnie nie mają nic wspólnego z religią. 1 takie definicje coraz bardziej się dzisiaj upowszechniają w socjologii. Zwłaszcza w tych publikacjach, które próbują dać szerszą wykładnię teoretyczną” [W. Piwowarski 1984 s. 69 n.]. Zwolennicy substancjalnych definicji zjawiska religijnego uważają, że w rzeczywistości społecznej „funkcjonuje nie jakaś ogólna czy indywidualna religijność, lecz ukształtowana w procesie akulturacji czy socjalizacji społeczna forma religijności", która - jako kategoria społeczno-kulturowa - winna być przedmiotem badań [W. Piwowarski 1986 s. 61] . „Jeśli chodzi o podejście substancjalne, to jest tu istotna trudność. Nie mamy bowiem dotychczas wypracowanych jakichś naukowo poprawnych pomiarów religijności. Jak mierzyć religijność, jakie składniki uznać za najważniejsze i charakterystyczne? Na ogół odwołujemy się tu do ujęć konwencjonalnych, czyli po prostu do tego, co ludzie uważają za religijność, przy czym odnoszą to substancjalnie do rzeczywistości pozaempirycznej” (W. Piwowarski 1984 s. 69 n.].

W socjologicznym wyjaśnianiu religii (zjawisk religijnych) możliwe są dwie sytuacje: socjolog może wyjaśniać religię poprzez społeczeństwo lub wyjaśniać społeczeństwo poprzez religię²⁵. Co się więc bada: religię czy społeczeństwo, lub też jedno i drugie? Inne wszak jest podejście socjologa zainteresowanego religijnym wymiarem społeczeństwa, inne religioznawcy badającego socjologiczny aspekt religii. Socjologia religii zdaje się identyfikować dwie sprawy: religię i religijność, gdyż z jej punktu widzenia istnieją tylko społeczne lub indywidualne formy zachowania religijnego²⁶. Czy dysponuje ona jednak dostatecznie subtelnymi narzędziami do ujęcia takich specyficznych zjawisk, jak religijność indywidualna, doświadczenie mistyczne, wiara i niewiara? Szczególne trudności sprawia socjologii religii definicja religii tak uogólniona, by odnosiła się nie tylko do chrześcijaństwa, a z drugiej strony pozwalała odróżniać religię od innych dziedzin życia społecznego. Znane są kłopoty socjologii religii z odróżnianiem zjawisk religijnych od niereligijnych. Zwłaszcza inkluzywne (szerokie) definiowanie religii zdaje się [M. Hill 1985 s. 103] nie spełniać warunku poprawnej definicji, jakim jest jej kryterialny wymiar.

ski [19? [19951.