Bronk Socjologia religii 8

się jej przedmiot od przedmiotu badań teologicznych, i wskutek tego, w jakim sensie jest ona rzeczywiście socjologią¹⁵.

Marksistowska i neomarksistowska socjologia religii znalazła współcześnie wyraz w pracach teoretyków szkoły frankfurckiej (głównie Maxa Horkheimera i Jurgena Habermasa). 1 tutaj - jak w socjologii marksistowskiej w ogóle -trudno o wyraźne granice między kategoriami socjologicznymi, politycznymi i filozoficznymi¹⁶. Wkład szkoły frankfurckiej w badania nad religią nie jest wielki, np. Jiirgen Habermas rzadko wypowiada się wprost na temat religii¹⁷. Przekonany marksista wierzy, że nie musi się szczególnie interesować religią: zadanie ostatecznej krytyki religii wykonali już filozofowie oświecenia, stwierdzając, że to człowiek stworzył religię. Obserwowany „powrót religii" zmusza badaczy do podjęcia problemu religii, która według wszelkich przewidywań dawno już powinna była zniknąć.

5. Krytyczna postawa wobec religii

Genezy krytycznych względem religii, głównie chrześcijaństwa, tendencji socjologii religii należy szukać w jej oświeceniowych początkach. W intencji jej twórców (Auguste'a Comte’a. Karola Marksa, Herberta Spencera) miała ona zastąpić tradycyjne („prymitywne") religijne widzenie świata pozytywnym, dostarczając „prawdziwie” naukowego i całościowego wyjaśnienia religii, oraz wychować nowego człowieka, homo sociotogicus, który poradzi sobie racjonalnie z przesądami i zabobonami (religią). Klasycy socjologii religii, zajmując typową dla dziewiętnastowiecznej inteligencji postawę agnostyczną, niekiedy wprost ateistyczną, utożsamiali na ogół religię z przeszłością, oceniali negatywnie jej rolę w nowoczesnych społeczeństwach zachodnich, lokując nadzieje ludzkości w rozwijaniu nauk szczegółowych. „Obiektywnymi” wynikami socjologii religii usprawiedliwiano ateizację i laicyzację np. w krajach socjalistycz-

Ekskluzywna postawa socjologów religii, uważających swój socjologiczny punkt widzenia za jedynie usprawiedliwiony, sprawia, że między nimi i religioznawcami istnieje zadawniona niechęć. Socjologowie pomijają wyniki ba-