Bronk Socjologia religii 5

WSPÓŁCZESNA 215

Pareto, Webera czy Wacha, istnieje natomiast wielość konkurujących ze sobą szkól i tendencji badawczych, zróżnicowanych geograficzne na trzy typy socjologii religii: amerykańską, francuską i angielską [G. Kehrer, B. Hardin 1985 s. 173 n.j. Pluralizm ten ma również pewne zalety - pozwala na przedyskutowanie szczegółowych problemów z różnych punktów widzenia.

Uderzające jest porzucenie przez socjologię religii (jak socjologię w ogóle) wcześniej powszechnie uznawanych podejść pozytywizujących (kryzys pozytywistycznego modelu socjologii⁸), odejście od ujęć ilościowych: liczenia osób religijnych, budowli sakralnych, świąt, obrzędów, tekstów religijnych itp., przy których nie można było postawić pytania o to, czym jest rzeczywiście religia. Scjentystyczna koncepcja socjologii religii bazowała na fałszywych przestankach [M. Hiil 1985 s. 97 n.j: że nauka uprawiana na sposób zachodni jest jedynym źródłem wiedzy wartościowej oraz że zadaniem intelektualnej awangardy. do której należą również socjolodzy, jest totalna racjonalizacja świata. Dojście w filozofii nauki do głosu tendencji subiektywistycznych i relatywistycznych pozwoliło spojrzeć na religię jako na źródło autentycznego i społecznie ważnego sposobu motywowania ludzkich działań. Zainteresowana nowymi religiami, czy raczej nowymi formami świadomości religijnej, mniej obiektywnymi tendencjami w rozwoju społeczeństwa, a bardziej subiektywnymi motywami i celami „aktorów”, socjologia religii chętnie sięga po ujęcia fenomeno-logizujące.

Współczesną socjologię religii oskarża się o brak odważniejszych teorii religii i odpowiedniej perspektywy teoretycznej dla pojęciowego zintegrowania obszernego i ciągle się rozrastającego materiału empirycznego. Brak ogólniejszych teorii religii jest reakcją na wcześniejsze spekulatywne teorie religii, nie poparte dostatecznymi danymi empirycznymi, oraz uproszczoną dziewiętnastowieczną komparystykę. Przed szerszymi generalizacjami powstrzymuje m.in. wielość koncepcji socjologii i religii oraz ogólna postawa metodologiczna nakazująca podejście ostrożne, analityczne, ograniczone do budowania teorii o średnim zasięgu: małej społeczności, niewielkiego, wyznaczonego czasowo obszaru [F. Whaling 1985 s. 12 n.j. W naukach humanistycznych i społecznych szersze generalizacje i syntezy są bowiem możliwe tylko na gruncie określonych założeń filozoficznych, czy wręcz teologicznych, gdyż dopiero one gwarantują dostatecznie szerokie widzenie religii. Socjologa religii pozwalającego sobie na szerszą teorię religii umieszcza się raczej wśród fenomenologów religii lub teologów religii.

Od chwili powstania socjologii religii najczęściej i najostrzej dyskutowanym problemem była jej założeniowość i wolność od wartościowania (ra/t/e--free) zjawisk religijnych. Praktycznie widać, jak wyniki badań socjologicz-