Bronk Socjologia religii

223

7. Podejście do religii

Socjolog religii może zająć trzy postawy wobec religii [M. Hill 1985 s. 99 n.): 1) de facto niechętną socjologii religii, kiedy podkreśla on tak mocno swoistość zjawisk religijnych, że przyznaje badaniom socjologicznym niewielkie tylko prawa do zajmowania się nimi. wyjmując np. z ich zakresu jedną (własną) religię; 2) uchylającą swoistość zjawisk religijnych przez stwierdzenie, że podejście socjologiczne daje ich całkowite i ostateczne wyjaśnienie; 3) umiarkowaną, kiedy uważa socjologię religii za jeden z wielu możliwych sposobów badania religii. Socjologia religii posługuje się zarówno własnymi danymi, jak też korzysta z danych ustalonych dla innych celów (np. archiwów państwowych i kościelnych). Do ich zbierania i wyjaśniania używa wszystkich technik i metod badawczych socjologii: jakościowych i ilościowych. opisu, wyjaśnienia, rozumienia i interpretacji, obserwacji uczestniczącej i badań wskaźnikowych, podejścia historycznego, funkcjonalnego, strukturalnego, fenomenologicznego i statystycznego, cokolwiek te terminy znaczą.

Bogaty katalog problemów, które były przedmiotem badań socjologii religii, ulegał historycznie zmianie. Zajmowała się ona np. wielorakimi funkcjami i dysfunkcjami religii; pozytywną lub negatywną, integrującą (wiążąca, stabilizującą) lub dezintegrującą (destabilizującą) względem społeczeństwa; religią jako sposobem przezwyciężania sytuacji kryzysowych, obroną przed chaosem i anomią, przed frustracją powstającą w wyniku rozdźwięku między oczekiwaniami a rzeczywistością; religią jako zaspokajaniem określonych potrzeb psychospołecznych i jako motorem przemian społecznych lub legitymizacji pewnej postaci społeczeństwa; powszechnością, trwałością i pluralizmem zjawisk religijnych; zależnością religii od stopnia rozwoju społeczeństwa; definicją i typologią form organizacji religijnej (Kościół, wyznanie, sekta, ruchy religijny i parareligijne); związkami między religią a kulturą, ekonomią, polityką i moralnością; wpływem idei religijnych na instytucje społeczne (w postaci relacji religią a rodzina, gospodarka, instytucje polityczne); fenomenem zaniku (dechrystianizacją, sekularyzacją, laicyzacją) i odradzania się religijności oraz trwałości postaw i zachowań religijnych (tzw. wskaźniki religijności) w zależności od środowiska (np. wiejskiego lub miejskiego), stanu, wykonywanego zawodu itp. Wiele z postawionych przez socjologię religii pytań z trudem tylko i ogólnie znajduje odpowiedzi, niekiedy bardziej spekuiatywne niż poparte rzetelnym materiałem empirycznym. Wyraźnie np. poza zakresem socjologii religii zdaje się leżeć problem prawdziwości religii²⁷.