CCF20081104000

468 Wersyfikacja

z kolei występować jako wersy. Budowa ta wynika z intonacyjnego typu wiersza opartego na składni. Brak jest podstaw, by sądzić, że iloczas lub akcent odgrywał w nim rolę strukturalną. Ze względu na jego asylabizm, rym jest konieczny jako wyznacznik klauzuli, nie przestając mieć charakteru retorycznego ozdobnika.

2. Sylabizm

Najdłużej trwającym i najbardziej rozpowszechnionym systemem wiersza polskiego jest sylabizm. Polega on, jak wspomniano poprzednio, na traktowaniu zgłoski jako miary wierszowej, a zatem wersy posiadające jednakową liczbę sylab są sobie równoważne. Do pełnego rozkwitu doprowadził go Jan Kochanowski i odtąd ów typ wiersza jest podstawowym polskim systemem wersyfikacyjnym: panuje wszechwładnie w dłuższych utworach, przeważa w epice oraz w dramacie, często także występuje, aż po dzień dzisiejszy, w liryce. Zna go też poezja ludowa.

A. Sylabizm względny

Nim sylabizm pod piórem Kochanowskiego osiągnął swoją dojrzałość artystyczną, przeszedł przejściowy okres stabilizacji rozmiaru zgłoskowego wersu na przełomie średniowiecza i renesansu. Za najbardziej reprezentatywnego poetę dla tego etapu rozwoju uchodzi Biernat z Lublina i dlatego na fragmencie jego Opisania krótkiego żywota Ezopowego najpełniej można ukazać cechy tego wiersza:

Rzekł Ksant: „Nie trzeba się bać! 7

Nie o złą cię rzecz chcę pytać:

8

Skądeś jest, by mi to powiedział, 9

Tego bych sie rad dowiedział.'

8

Ezop rzeki: „Jestem ja z ciała,

Które moja matka miała.”

8

8

Podstawową różnicą w stosunku do dawnego wiersza jest rzadkość występowania wersów w odmiennych rozmiarach sylabicznych. Równocześnie wahania te ograniczają się przeważnie do jednej zgłoski. Ważniejszą jednak sprawą dla odbiorcy jest nienaruszanie poczucia rytmu przez wskazane zróżnicowanie rozmiaru. Pozornie utwór ten jest izosylabiczny. Stabilizacja długości wersu dochodzi tu już prawie do rygoru i nie jest jedynie tendencją, jaką można było zauważyć w wierszu intonacyjno-zdaniowym.

Zacytowany fragment ma jednak wiele wspólnego z tym systemem. Identyczny jest układ intonacyjny i jego rola w strukturze wiersza. Również taka sama jest funkcja rymu.. Można więc śmiało twierdzić, że struktura jego jest w zasadzie intonacyjno-zdaniowa, przy równoczesnej stabilizacji liczby zgłosek, przeważnie 8 lub 13. Powoduje to wzmocnienie odczucia wierszowości tego rodzaju utworu i dlatego w odbiorze ważniejszy wydaje się jego rozmiar sylabiczny. Stąd nazwa: sylabizm względny. Mamy w tym wypadku do czynienia z typowym produktem pogranicza, w którym oba elementy: miarowość zgłosek i struktura zdaniowa są równie ważne.

B. Sylabizm ścisły

System, w którym rozmiar zgłosek jest rygorystycznie przestrzegany, w odróżnieniu od względnego nosi nazwę sylabizmu ścisłego, choć powszechnie określa się go samym mianem sylabizmu. Pod względem roli czynników intonacyjno-zdaniowych jest on zróżnicowany. Uzmysłowi to nam następujące zestawienie:

Komu zawżdy nad szyją+wisi miecz goły, -7 + 5

Nie uczynią mu smaku + przyprawne stoły,

Nie pomoże mu do snu+słodkie śpiewanie;

Sen u prostaków przyjmie+i złe posłanie.

(J. Kochanowski, Pieśń XVI, I)