CCF20081105003

514 Wersyfikacja

quasi-strofie wyraz kokota, tworzący samodzielne wersy, zapisano w różnych miejscach, rozdzielając go znaczną ilością kropek, co ma sugerować bardzo długą przerwę w wypowiedzi. Natomiast rozpisane na całą szerokość wersu żar i spieka winny być odczytywane tak długo, jak najdłuższy rozmiarem wers.

W myśl intencji autorskich tekst należy odczytywać z przerwami większymi, niż są przyjęte w konwencji rozbicia całości na poszczególne wersy i większymi, niż sygnalizują je znaki interpunkcyjne. Cel zamierzeń poety wyjaśnia tytuł utworu: Lato. Długie przerwy oraz przeciąganie w czytaniu niektórych wyrazów mają razem oddać nastrój chwili: znużenie upałem.

Narzucanie czytelnikowi jednoznacznie określonej interpretacji prozodyjnej utworu, poprzez wskazanie na sposób zróżnicowania, pauz i czasu wypowiedzi konkretnych wyrazów wzmacnia znaczenie układu intonacyjnego, jako jednego z podstawowych elementów ! rytmo twórczych.

Wiersz futurystyczny jest przeto konsekwentnym rozwinięciem założeń modernistycznego wiersza wolnego dzięki j rozszerzeniu zasady zmienności toku stopowego na swobodne I przechodzenie z jednego systemu wersyfikacyjnego j w drugi, a także dzięki narzuceniu czytelnikowi określonego sposobu realizacji fonicznej tekstu.

Na rozwój poezji polskiej w XX wieku wpłynął nie tylko moderni- J styczny wiersz wolny. Albowiem przemiany, których był wynikiem i znalazły swój oddźwięk także w kształtowaniu się polskiego tonizmu. W przeciwieństwie do sylabizmu i sylabotonizmu, jako system numeryczny, charakteryzuje się on chwiejnością, która wyraża się omówionymi poprzednio możliwościami ściągania zestrojów wyrazowych w jedno skupienie, a także możliwością wzmocnienia akcentu pobocz- V> nego do roli głównego i strukturalnego. Przejście od numerycznego systemu do wiersza wolnego nie jest więc przeskokiem, lecz jednym z etapów ewolucji.

Tonizm oraz modernistyczny wiersz wolny stały się punktem wyjścia dla przemian zachodzących w dwudziestowiecznym wierszu polskim. Przemiany owe okazały się tak znaczne, że nie tylko zdezoriento-wały ogół czytelników, ale również ujawniły początkową bezradność

wersologów, którzy nie zawsze potrafili wyjaśnić istotę wiersza współczesnego i praw nim rządzących, ponieważ narzędzia jakimi dysponowali, sprawne wobec tradycyjnych systemów, okazały się zawodne przy wyjaśnianiu nowych zjawisk. Sytuację tę dobitnie ujawniają kłopoty terminologiczne. Maria Dłuska biorąc pod uwagę, jako zasadniczy wyróżnik tego typu wiersza, jego rozczłonkowanie na wersy ze względów emocjonalnych zaproponowała termin: wiersz emo-cyjny. Zbigniew Siatkowski, doszukując się w tym wierszu stałych elementów strukturalnych pełniących podobne funkcje, jak w wierszach regularnych, nazwał go IV systemem. Natomiast badacze /grupowani wokół Instytutu Badań Literackich używają określenia: wiersz wolny.

Samo pojęcie wiersz wolny, choć nosi w sobie piętno wewnętrznej sprzeczności: stała powtarzalność i swoboda przeciwstawiająca się owej powtarzalności, pojawia się bardzo wcześnie, bo już we wstępie do przekładu Bajek Ezopowych Krzysztofa Niemirycza (1699), i oznacza nieregularny sylabizm. Niezależnie od pierwotnego znaczenia pojawia się ono w epoce Młodej Polski, jako kalka językowa francuskiego vers librę, co powoduje mylące skojarzenia.

Wszystkie trzy terminy mają mimowolny charakter roboczy, ponieważ nie oddają w pełni wszystkich złożonych zjawisk, typowych <lla. wiersza współczesnego, ani nie wskazują na jego najważniejszą t cechę struktury. Kłopoty te mają zresztą swoje uzasadnienie, ponieważ l Mima różnorodność często sprzecznych tendencji uniemożliwia stworzenie modelu jednolitego wzorca rytmicznego dla tego typu wierszy, I przy czym nie sposób znaleźć i wskazać na podstawowy wyróżnik Iruktury wersu.

Przeniesienie nazwy wiersza wolnego ma jednak swoje uzasadnie-I llic, gdyż zasadniczą cechą wiersza współczesnego jest jego opozy-Cyjność wobec numerycznych systemów weryfikacyjnych. Objawia *lę ona odrzuceniem arbitralnie narzuconego wzorca rytmicznego baz swobodnym rozczłonkowaniem na wersy nieuwzględniającym In łych zasad rozgraniczeń, charakterystycznych dla modernistycz-(go wiersza wolnego.

W obrębie dwudziestowiecznego wiersza wolnego można wyod-bnić kilka dążności. Istnieje bowiem i swoista kontynuacja, nie tylko