CCF20081104001 (2)

470 Wersyfikacja

Maurycy Kaźmierz+Zbigniew miał z ochrzczenia v 5 + 6

Imiona; rodne+nazwisko Beniowski.

Tajemniczą miał+gwiazdę przeznaczenia,

Co go broniła+jako częstochowski Szkapierz-od dżumy,+ głodu, óćfpłomienia ■^J~ 1 od wszystkich plag - +prócz śmierci i troski; Bo w życiu swoim+namartwił się bardzo,

A umarł, choć był+z tych, co~śmiercią^ardzą.

(J. Słowacki, Beniowski, p. I)

U Kochanowskiego wers tworzy jeden człon zdania rozwiniętego. Antykadencje i kadencje zgodne są z klauzulą. U Słowackiego natomiast punkty węzłowe wersu są niezależne od rozczłonkowania linii intonacyjnej. W pierwszym wersie Beniowskiego występują trzy antykadencje, wszystkie wewnątrz wersu, druga z nich pokrywa się z średniówką. Klauzula zaś jest jej pozbawiona, gdyż rozdziela zestrój intonacyjny, który zamyka antykadencja po trzeciej sylabie drugiego wersu, zakończonego z kolei kadencją. Średniówka jest w nim zatarta. Trzeci wers charakteryzuje się zgodnością klauzuli z antykaden-cją przy nieuwypukleniu średniówki. Czwarty jest w ogóle pozbawiony naturalnego zamknięcia intonacyjnego, które wypada po drugiej zgłosce wersu następnego, liczącego w sumie cztery antykadencje. W szóstym podkreślają one i średniówkę, i klauzulę. W przedostatnim zaś tylko średniówkę. W ostatnim dwie antykadencje zacierają średniówkę (dwie zgłoski przed i jedna po średniówce), zaś kadencja zamyka całą strofę. Żaden wers nie ma identycznego rozczłonkowania intonacyjnego, przy czym aż dwa z nich kończą się przerzutnią. Dzięki temu otrzymujemy płynny tok wiersza o zmiennej i pulsującej wewnętrznym rytmem melodyce.

Ten sposób wzbogacania linii melodycznej utworu był już znany

Kochanowskiemu. Ale w zacytowanej zwrotce, wyróżniającej się od innych zgodnością układu wersyfikacyjnego i składniowo-intonacyj-nego chodziło poecie o podkreślenie jej refleksyjnego charakteru przez spokojny i zrównoważony tok wypowiedzi.

Wskazane możliwości zmiany układu intonacyjnego wewnątrz wersu ujawniają niezależność systemu wersyfikacyjnego od konstrukcji składniowych. Oderwanie tych dwóch elementów od siebie było największym przewrotem w wersyfikacji polskiej, ponieważ wiersz wyzwolił się od nacisku intonacji zdania i w sposób bardzo zdecydowany przeciwstawił się prozie.

W obu przykładach występują zasadnicze cechy systemu sylabicz-nego. Prócz oczywistych, a więc zgodności liczby zgłosek w każdym wersie i ustabilizowanej średniówki — u Kochanowskiego 12 sylab 7 + 5, u Słowackiego 11, 5 + 6 — są jeszcze inne zjawiska charakterystyczne dla omawianego systemu. Do pierwszoplanowych należy konstrukcja wersu, a przede wszystkim klauzuli. Posiada ona charakter rytmizujący i rymowy, albowiem w obu zwrotkach przypada po ściśle określonej liczbie zgłosek i jest wzbogacona o rymy żeńskie z jedynym ustabilizowanym miejscem przycisku: drugą sylabą od końca. Z tego powodu tożsamość dźwiękowa i akcentowa jest wyraźnym zamknięciem wersu. W pierwszym wypadku klauzula zostaje dodatkowo wzmocniona zamknięciem intonacyjnym, a więc jest również intonacyjna.

W Beniowskim sytuacja nieco się komplikuje. Klauzule nie są wzmacniane intonacyjnie (z wyjątkiem dwóch), a nawet przeciwnie, dzięki przerzutniom są w dwóch wypadkach osłabione. Średniówka ma charakter wyłącznie rytmizujący ze względu na swoje ustabilizowanie, jest więc słabsza od klauzuli. W dodatku bywa przeważnie zacierana poprzez rozczłonkowanie intonacyjne wersu. Powstają w ten sposób niezależne od schematu rytmicznego dodatkowe wewnętrzne człony. Ich podstawowa funkcja — podobnie jest ze średniówką— to nie dzielenie wersu na mniejsze cząstki, gdyż wówczas rozpadłby się on, ale spajanie go poprzez przeciwstawianie klauzuli, która w ten sposób ulega dalszemu wzmocnieniu, a wers zatraca charakter mechanicznie dzielonego odcinka mowy.

Znaczenie klauzuli w sylabizmie podkreślane jest stosowaniem