CCF20090523078 tif

KARL R. POPPER

wyższym poziomie świadomości. Jeśli myślenie zostaje wyartykułowane, istotnie wiemy, iż jesteśmy świadomi.

Przystąpię teraz do sformułowania mojej teorii pełnej świadomości i ludzkiego ja czy też jaźni. Oto pięć podstawowych tez.

1.    Pełna świadomość jest zakotwiczona w świecie 3 — to znaczy, jest ściśle związana ze światem ludzkiego języka i teorii. Pełna świadomość składa się, przede wszystkim, z procesów myślenia. Nie ma jednak procesów myślenia bez treści myśli, a treści myśli należą do świata 3.

2.    Nie jest możliwa jaźń czy też ja bez intuicyjnego rozumienia pewnych teorii należących do świata 3, a ponadto bez intuicyjnej, bezwarunkowej akceptacji owych teorii. Teorie, o których mowa, to teoria dotycząca przestrzeni i czasu, teoria ciał fizycznych w ogólności, a także teoria naszych własnych, konkretnych ciał jako przedmiotów rozciągłych przestrzennie i czasowo oraz teoria pewnych prawidłowości wiążących się ze stanami czuwania i snu. Ujmując to inaczej, jaźń czy ja powstaje w wyniku uzyskania obrazu nas samych z zewnętrznego punktu widzenia, a tym samym usytuowania nas samych w pewnej obiektywnej strukturze. Powstanie takiego obrazu jest możliwe tylko dzięki zastosowaniu języka opisowego.

3.    Kartezj ański problem lokalizacji pełnej świadomości czy myślącego ja nie jest bynajmniej niedorzeczny. Zgłaszam przypuszczenie, że interakcja jaźni i mózgu jest zlokalizowana w ośrodku mowy. W trakcie następnego, już ostatniego wykładu wspomnę o pewnych eksperymentalnych sprawdzianach tego przypuszczenia.

4.    Jaźń czy też pełna świadomość sprawuje plastyczną kontrolę nad niektórymi naszymi ruchami, które jeśli podlegajątego rodzaju kontroli, są ludzkimi działaniami. Wiele ruchów o charakterze ekspre-sywnym nie podlega świadomej kontroli; dotyczy to również wielu ruchów, które zostały wyuczone w takim stopniu, iż osiągnęły poziom kontroli nieświadomej.

5.    W hierarchii instancji kontrolnych jaźń nie jest najwyższym ośrodkiem kontroli, ponieważ podlega z kolei plastycznej kontroli ze strony teorii świata 3. Kontrola ta jest jednak, podobnie jak wszystkie formy plastycznej kontroli, kontroląo postaci obustronnej wymiany czy sprzężenia zwrotnego. To znaczy, możemy wprowadzać — i wprowadzamy — zmiany do kontrolujących teorii, które należą do świata 3.

Przyjrzyjmy się raz jeszcze dawnemu zagadnieniu ciała i umysłu— to znaczy pytaniu, czy relacja zachodząca między ciałem i umysłem sprowadza się do interakcji czy paralelizmu. Odpowiedzi na to pytanie dostarcza ewolucja emergentna. Nowe struktury wyłaniające się w toku ewolucji wchodzą zawsze w interakcję z podstawową strukturą stanów fizycznych, z której się wyłaniają. System kontrolujący wchodzi w interakcję z systemem kontrolowanym. Stany mentalne wzajemnie oddziałują ze stanami fizjologicznymi. Natomiast świat 3 oddziałuje wzajemnie ze światem 2, a za jego pośrednictwem — ze światem 1.

W moim ostatnim wykładzie, który odbędzie się w przyszłym tygodniu, będę mówił o jaźni, racjonalności i wolności.

Dyskusja

Uczestnik dyskusji 1: Sformułował pan pięć hipotez; muszę jednak przyznać, iż nie potrafię niestety zrozumieć hipotezy czwartej i pierwszej.

Popper. Hipoteza pierwsza głosi, że pełna świadomość j est zakotwiczona w świecie 3. To znaczy jest ściśle związana ze światem ludzkiego języka i teorii. Pełna świadomość składa się, przede wszystkim, ż procesów myślenia. Nie ma wszakże procesów myślenia bez treści myśli, a treści myśli należą do świata 3. Sformułowałem w ten sposób tezę, a zarazem pewien argument, który przemawia na rzecz tej tezy. Teza sprowadza się do tego, że pełna świadomość jest zakotwiczona w świecie 3. Określenie „zakotwiczona” jest naturalnie pewną metaforą i aby objaśnić tę metaforę, przedstawię argument, który uzmysłowi państwu, co mam na myśli, mówiąc o „zakotwiczeniu”. Znaczenie „zakotwiczenia” objaśnia jednak w sposób bardziej wyczerpujący inna teza. Prosił pan o wyjaśnienie tezy piątej czy czwartej? O którą tezę chodziło? O czwartą.

157