CCF20090605002

tak, że dla zwiększenia efektywności działań rozpoznawczych stosujemy najpierw obserwację otwartą, a dopiero potem, po zauważeniu pewnej stałości powtarzanych zachowań, sporządzamy kategorie, w które można je ująć.

RODZAJE OBSERWACJI SWOBODNEJ

OBSERWACJA ŁUŻNA

bv«i

Obserwacja luźna polega na swobodnym, nie ustrukturali-zowanym, nie zamierzonym uprzednio zbieraniu danych w trakcie wszelkiego rodzaju kontaktów między nauczycielem a uczniem. Jest to najprostsza technika obserwacyjna; nic więc nie stoi na przeszkodzie stosowania jej w każdej sytuacji.

Obserwacja luźna nie jest specjalnie nakierowana na określony cel. Polega ona raczej na ustawicznym rejestrowaniu bodźców, których dostarczycielami są wychowankowie. Obserwacja ta nie jest techniką stosowaną świadomie, trudno bowiem wyobrazić sobie nauczyciela przeznaczającego jakąś jednostkę czasu tylko na obserwowanie. Może ona być natomiast dokonywana niejako przy okazji, podczas pracy dydaktyczno-wychowawczej z uczniami.

Liczba zaobserwowanych danych jest tym większa, im bardziej spostrzegawczy jest nauczyciel, im bardziej chce dostrzegać zjawiska występujące w zespole wychowawczym. Informacje, które docierają do wychowawcy od wychowanków, zwykle będą lekko zniekształcone wskutek tendencji uczniów do ukrywania jednych zjawisk, a podkreślania innych.

Skuteczność luźnej informacji zależy od wiedzy o obserwowanych zjawiskach i od umiejętności wyodrębniania sygnałów znaczących z powodzi innych sygnałów. Nauczyciel prowadzący luźną obserwację widzi na przykład w ciągu 2 sekund, że Janek podniósł rękę, Józek pogroził Jackowi, Marek zaś odebrał zeszyt od Wojtka. Po tych 2 sekundach nauczyciel musi już wiedzieć o tym, że fakt pierwszy i trzeci są „nieważne”, natomiast fakt drugi warto zatrzymać w pamięci. To, czy fakt ten warto wyróżnić i następnie uczulić się na jego następstwa lub powtórzenie, 1S4

zależy oczywiście od doświadczenia i wiedzy nauczyciela, które przejawiają się w swoistym wyczuciu informacyjnym, że daną sprawę warto dalej obserwować, a na inną nie ma potrzeby zwracać uwagi.

Liczba informacji dostępnych nauczycielowi w trakcie obserwacji luźnej zależy od częstotliwości i charakteru kontaktu, jaki ma on z osobami obserwowanymi. Nauczyciel kierujący demokratycznie, starający się o wytworzenie i utrzymanie klimatu życzliwości między sobą a wychowankami, jest znacznie częściej świadkiem scen i zjawisk informujących go o różnych stronach życia uczniów niż nauczyciel zachowujący dystans. Mała liczba kontaktów zmniejsza możliwości obserwowania. Trudno na przykład mówić o luźnej obserwacji środowiska wychowaw-czego, gdy kontakty między nim a nauczycielem występują rzadko. Z drugiej strony, gdy kontakty te są częste, sposób traktowania uczniów przez nauczyciela skłania ich albo do zamykania się, bierności, oczekiwania, albo też do spontanicznych zachowań. Oczywiście, w tym drugim wypadku liczba informacji przekazywanych nauczycielowi będzie znacznie większa niż w pierwszym. Liczba informacji zależy bowiem też od sytuacji, w jakich prowadzimy obserwację. Im bardziej zróżnicowane są sytuacje, w których kontaktujemy się z uczniami, tym więcej jest szans na okazanie przez nich zachowań bądź cech osobowości dotąd przez nas nie zauważonych.

Obserwacja luźna musi dotyczyć wielu spraw, niezbędny jest więc postulat dużej plastyczności i umiejętności zmiany tematu. Obserwując uczniów, należy zwracać uwagę na te spośród pojawiających się spraw, którymi w przyszłości należałoby się dokładnie zająć, np. obserwować w sposób bardziej systematyczny lub zbadać dany problem za pomocą innej techniki.

Obserwacja luźna zostawia nam w pamięci całe szeregi faktów drobnych, liczne fakty ważniejsze oraz ogólne wrażenia dotyczące osób lub zjawisk. Na ogół, jeśli nie byliśmy specjalnie uczuleni na przykład na agresywne zachowanie Janka, po pewnym czasie obserwacji odniesiemy wrażenie, że Janek zachowuje się agresywnie, pozostanie nam jednak w pamięci tylko jeden wypadek tych zachowań. Z tego względu obserwacja luźna jest dobrą podstawą do podjęcia dokładniejszych działań rozpoznaw-

185