CCF20090605005

gą być w takiej sytuacji szczególnie owocnie obserwowane. Może to być zestaw następujący:

Możliwe do zaobserwowania:

sprawność fizyczna, tendencja do dominacji, umiejętność współdziałania, tendencja do podporządkowania się regułom

gry;

umiejętność koncentracji i skupienia się, lękliwość.

Sytuacja:

1. Gra sportowa

2. Pierwsze minuty lekcji itp.

Można jednak określić sytuacje i możliwe w nich zachowania na przykład w taki sposób:

Sytuacja:    Możliwe zachowania:

1.    Sytuacja wywołująca trud- uczeń stara się zrozumieć, na

ności w kontakcie z innymi czym polega trudność, pyta ludźmi    o zdanie innych;

2.    Sytuacja, w której uczeń na- przerwanie pracy lub wytrwałe potyka przeszkodę w proce- realizowanie pracy.

sie uczenia się.

Itp.

Zapisy znaczących zdarzeń mogą być porównywane, a więc dokonywane przez różne osoby, aby zebranie wyników obserwacji mogło pomóc w orientacji co do jednego dziecka czy, jednej sprawy. I tak na przykład kilku nauczycieli na prośbę wychowawcy zwraca uwagę na wszystkie sytuacje i zdarzenia, w których mogłoby wystąpić nadmiernie lękowe zachowanie ucznia. Należy jednak pamiętać o tym, że zdarzenia, nawet jeśli jest ich dużo, stanowią zawsze niewielką cząstkę zachowań istotnych dla danej sprawy. Nigdy nie ma pewności co do tego, jak dalece reprezentatywna dla całości zachowań jest dana ich próbka. Poza tym na ogół nie znamy zdarzeń, które poprzedzały opisywaną sytuację oraz następujących po niej.

Samo prowadzenie zapisów zgodne z wymaganiami tej techniki jest dość czasochłonne.

Obserwacja skategoryzowana polega na tym, że poszczególne interesujące obserwatora zdarzenia są ujęte w kategorie, zaś głównym zadaniem obserwatora jest stwierdzenie, często za pomocą mechanicznego postawienia znaku V, czy zjawisko wchodzące w zakres danej kategorii wystąpiło. Przykładem takiej klasyfikacji może być sytuacja, w której obserwując zachowania uczniów w czasie dyskusji klasowej, zwróci on uwagę na następujące jej formy:

a)    samodzielne zabieranie głosu,

b)    zabieranie głosu pod wpływem zachęty,

c)    odmowa wypowiadania się,

d)    przerywanie innym,

e)    uważne przysłuchiwanie się wypowiedziom kolegów,

f)    nieuczestniczenie w dyskusji.

Przedstawiony przykład, wzięty zresztą z faktycznie istniejącej listy kategorii, pozwala nam sformułować następujące zasady jej tworzenia:

1.    Listę taką można sporządzić dopiero wówczas, gdy jakieś zachowanie jest nam znane w ogólnych zarysach, np. obserwowaliśmy już dyskusję i na tej podstawie umiemy przewidzieć typowe zachowania uczestników.

2.    Kategorie nie mogą mieć krzyżujących się zakresów, tj. jedno zachowanie musi być zaliczone tylko do jednej kategorii. Jeśli jednak zdecydujemy się zakwalifikować jedno zachowanie do kilku kategorii, kryterium tej klasyfikacji powinno być jasno określone; w przedstawionym przykładzie niektóre zachowania mogłyby być zaliczone zarówno do kategorii a) — samodzielne zabieranie głosu, jak i d), gdyż samodzielne zabieranie głosu bywa tożsame z przeszkadzaniem innym dyskutantom.

3.    Niezbędne jest określenie faktu, który podlega zarejestrowaniu, oraz określenie granic między kilkoma następującymi po sobie faktami. Nie ma tu reguł, które można by zastosować w każdym przypadku, niezbędne natomiast jest konkretne określenie takich faktów nadających się do zastosowania w danej sytuacji. Faktem może być na przykład jedna dająca się wyodręb-

191