CCF20090831039

54 Przedmowa

czającą uważano by wiedzę (Kenntnis) o tym, że boki trójkąta prostokątnego pozostają do siebie w znanym stosunku, jeśli ktoś zdobyłby ją przez mierzenie wielu trójkątów prostokątnych. Ale w poznaniu matematycznym istotność (Wesentlichkeit) dowodu nie ma jeszcze tego znaczenia i charakteru, by być momentem samego wyniku, lecz przeciwnie, w samym wyniku dowód jest raczej czymś, co przeminęło i znikło. Jako wynik jest teoremat wprawdzie teorematem rozpoznanym jako prawdziwy, ale ta dodatkowa okoliczność nie dotyczy jego własnej treści, lecz tylko stosunku do podmiotu. Ruch dowodu matematycznego nie przynależy temu, co jest tu przedmiotem, lecz jest dla samej rzeczy (der Sache) czynnością zewnętrzną. I tak np. natura trójkąta prostokątnego sama nie rozkłada się na takie momenty, jakie widzimy w konstrukcji koniecznej do tego, by udowodnić twierdzenie o stosunku zachodzącym między kwadratami jego boków. Gały ten proces wytwarzania wyniku jest drogą i środkiem poznawania.

■■-""W poznawaniu filozoficznym stawanie się istnienia jako istnienia także jest czymś różnym od stawania się istoty ¹, czyli wewnętrznej natury rzeczy (der Sache). Ale poznawanie filozoficzne zawiera w sobie, po pierwsze, obydwa te rodzaje stawania się², podczas gdy poznawanie matematyczne przedstawia sobą tylko stawanie się istnienia (des Daseins), tzn. bytu (des Seins) natury rzeczy (Sache) w poznawaniu jako takim. Właściwością poznawania filozoficznego jest, po wtóre, to, że także jednoczy ono obydwa te ruchy stawania się. Wewnętrzne powstawanie, czyli stawanie się substancji jest w sposób nieprzerwany przechodzeniem w zewnętrzność, czyli w istnienie, w byt dla kogoś innego; i odwrotnie: stawanie się istnienia jest ruchem wycofywania się z powrotem do istoty. Cały ten ruch jest podwójnym procesem i takim stawaniem się całości, że każdy moment zakłada jednocześnie ruch drugi i każdy ma przeto w sobie obydwa te ruchy jako dwa punkty widzenia. Razem tworzą one całość dzięki temu, że same się rozwiązują i czynią się momentami tej całości.

W poznawaniu matematycznym wnikanie w rzecz (Einsicht) jest operacj ą w stosunku do rzeczy zewnętrzną; wynika to z tego, że prawdziwa rzecz zostaje wskutek tej operacji zmieniona. Środek działania — konstrukcja i dowód — zawiera w sobie wprawdzie twierdzenia prawdziwe, ale w równym stopniu należy powiedzieć, że treść jest fałszywa. Trójkąt bowiem w przykładzie, o którym mowa, zostaje rozerwany, a jego części zamieniają się w momenty innych figur, którym konstrukcja każe na nim powstawać. Dopiero na końcu dowodu zostaje restytuowany trójkąt, o który chodzi, a który w przebiegu dowodu zupełnie znikł z oczu, występuje tylko w kawałkach przynależnych do innych całości. — Tak więc i tutaj stwierdzamy występowanie negatywności treści, i tę negatywność należałoby nazwać fałszywością treści, tak samo jak w ruchu pojęcia [nazwaliśmy fałszywnością] zanikanie myśli, o których sądziło się, że są raz na zawsze ustalone.

Braki poznawania matematycznego dotyczą zresztą w równym stopniu samego poznawania, jak i jego materii (Stój}) w ogóle.—Jeśli chodzi o poznawanie, to po pierwsze nie jest oczywista konieczność [takiej

Hegel — Fenomenologia ducha    6

1

Istota jest prawdą bytu, jest tym, czego się szuka poza bytem jako jego prawdę.

2

Zgodnie z tym dzieli się pierwsza część Logiki na naukę o bycie i naukę o istocie.