CCF20081104005

478 Wersyfikacja

Długość omawianego wersu decyduje też o tym, że posiada on znaczne możliwości zmian w wewnętrznym rozczłonkowaniu, co powoduje, że używany stychicznie w większych utworach, nie musi być monotonny, lecz może urozmaicać płynnością tok rytmu.

Początkowo był to wers liryczny, ale od czasów Reja zaczyna się jego kariera jako podstawowego wersu epiki polskiej (Pan Tadeusz), która doprowadza do tego, że heksametry antyczne są przekładane jako trzynastozgłoskowce. Dzieje się tak od tłumaczenia fragmentu Iliady pióra J. Kochanowskiego (Monomachia Parysowa z Menelausem). Od XVIII wieku jest on w dramacie jednym z najczęściej stosowanych rodzajów wiersza (Barbara Radziwiłłówna, Maria Stuart Słowackiego).

Dłuższe rozmiary sylabowca nie są często stosowane. Powyżej szesnastu sylab mamy tylko pojedyncze wersy w różnych układach stroficznych i różnowersowych. Piętnastozgłoskowiec należy właściwie do wyjątków i posługiwanie się nim nie wykracza poza XVI w. Wynika to z jego rozmiaru utrudniającego odczuwanie właściwego dlań rytmu, spotęgowane dodatkowym rozpadaniem się na co najmniej dwie części, dzięki wzrostowi roli średniówki:

Nam ten Zbawiciel jest dany, + nam z Panny narodzony, 8 + 7 Dla nas z niebieskich pałaców + na ziemie wyprawiony.

(S. Grochowski, Himna nieszporna...j

Częściej spotkać można czternastozgłoskowiec, który jednak z wymienionych poprzednio względów nie zrobił kariery ani jako wers stychiczny, ani jako stroficzny. Nieczęsto też używa się go łączonego z innymi rozmiarami. Występuje on w dwojakiej postaci 7 + 7 lub 8 + 6, z tym, że ten ostatni dzieli się jeszcze na 4 + 4 + 6. O rytmie jego może dać pojęcie fragment anonimowego liryku mieszczańskiego :

Widziałam cię + z okienecka, + kiedyś się przechodził, 4 + 4 + 6 Rozumiałam, + iżeś ze mną + obaczyć się godził.

Sylabizm jako miara wiersza ludowego pojawia się stosunkowo rzadko, gdyż wiersze sylabiczne w zestawieniu z muzyką mają tendencję do sylabotonizacji:

A ty ptaszku krogulaszku, + wysoko latasz, 8 + 5 powiedzże mi nowineczkę, + kędy ty siadasz?

(J. Przyboś, Jabłoneczka. Antologia polskiej pieśni ludowej).

Wiersz sylabiczny można określić jako numeryczny, w którym podstawą miary jest ta sama liczba sylab. Z tego względu na dalszy plan schodzi w nim intonacja, a związek struktury wersu z konstrukcją składniową jest luźny, choć można wyróżnić typ o ścisłym powiązaniu obu struktur. Akcent bywa strukturalny i występuje w klauzuli, rzadziej w średniówce, a bardzo już rzadko w klauzuli poszczególnych cząstek. Z powodu jego izosylabicznego charakteru, niezależnego od konstrukcji zdaniowej, wydatnie wzrasta w sylabizmie rola drugorzędnych czynników rytmizujących, jak rym (stąd przewaga rymowości nad wierszem białym) i strofa. Występują też w sylabizmie tendencje do wzmacniania jego rytmiczności przez zwiększanie roli akcentu, prowadzące do syla-botonizmu, a nawet tonizmu. Uwidacznia się to w dążności do mniej lub bardziej regularnego rozkładania przycisków w wersie, bądź do zacho wam a jednakowej ich liczby.

C. Nieregularny wiersz sylabiczny

Na przełomie XVII i XVIII w., gdy rytm wiersza sylabicznego stał się powszechnie odczuwalny, a typy wersów łatwo rozpoznawalne, pojawia się nieregularny wiersz sylabiczny, inaczej zwany sylabicznie nieregularnie mieszanym. Zachowuje on wszystkie cechy wiersza sylabicznego, prócz jednej: regularnego powtarzania wersów. Dlatego każdy wiersz posiada sobie tylko właściwy układ wersów, niepowtarzalny i nie dający się przenieść w obręb innego utworu:

Gdzieś tam podobno w kąciku,    8

Na marmurowym stoliku    8

Leżały razem    5

Pióro z żelazem.    5

Leżąc, cóż robić? + zawsze spać — to trudno, 5 + 6 Zawsze milczeć trochę nudno,    8