CCF20120104009

208

209

Zapamiętajmy:

Leksemy (inaczej: wyrazy słownikowe, jednostki leksykalne) to jednostki umownie reprezentujące wszystkie formy wyrazów tekstowych, które mogą zostać użyte v> wypowiedzi i pełnią w niej różne funkcje składniowe.

Leksem to zatem podstawowa jednostka słownictwa - jako całego zbioru znaków słownych danego języka Umownie przyjmuje się, że podstawową reprezentacją leksa-mu odmiennego jest ta jego postać, którą tradycyjnie odrtcr-wuje się w słownikach - np. dla polskich rzeczowników l_c przymiotników jest to postać mianownika Ipoj; dla czasownik* - forma bezokolicznika. Jest to umowny wybór formy słowa -bo nie w każdym języku te same części mowy są odmienne. ~ e wszędzie forma mianownika różni się od innych form przyps:-ka, w pewnych językach nie występuje forma bezokoliczr- a wreszcie też w różnych językach inne są zwyczaje ortograńiz-ne (pewne znaki można zapisywać razem lub osobno), istn e-ją też złożone formy fleksyjne, np. będę pisał to wpraw—e dwa wyrazy tekstowe, ale jedna forma leksemu pisać, martwicie forma czasu przyszłego. Całość będzie wtedy skład- -kiem głównym w związkach syntaktycznych z rzeczownika— będę pisał + piórem, będę pisał +listy.

Inny przykład różnicy między leksemem, wyrazem a jednostką składniową to wyrażenie o postaci my byśrr. r zrobili. Są to 4 wyrazy tekstowe, ale 3 składniki: my + b;, srm zrobili + to, bo byśmy zrobili to wprawdzie 2 wyrazy tekstowe, ae 1 forma (tryb warunkowy) leksemu zrobić: zrobilibyśmy (w ęzy ku polskim cząstki trybu -bym, -byś itd. mogą być odłączam są ruchome).

Tekstowych form leksemu odmiennego jest więc tye ile gramatycznych wartości fleksyjnych mu przysługuje <z:r rozdz. FLEKSJA). Leksemy nieodmienne oczywiście nie zrr e-isją w tekście swojej formy - ale jako składnik syntaktyczny acże mogą być reprezentowane przez kilka wyrazów teksto--y oh, np. nietypowe przysłówki polskie: spojrzał (jak?) z ukosa - - <osem; postąpił (jak?) na przekór = przekornie, nie przyszedł » :aóle = wcale itp.

Leksem (wyraz słownikowy) jako element inwentarza —aków słownych to tylko tworzywo, którego można użyć w rewien sposób do budowy konstrukcji składniowej (wypowie-is tekstu). Dalej będziemy stosować określenia wyraz lub o.-Tna jako synonimów terminu: wyraz tekstowy.

Ćwiczenie:

W poniższym tekście określ formę (tzn. wartości 'ersyjne: przypadek, liczba, rodzaj) podkreślonych wyrazów osiowych i wskaż odpowiadający im leksem (czy znasz eao znaczenie? - jeśli nie, to sprawdź w słowniku języka pol-o-cego). Wskaż składniki zdań - pojedyncze i złożone:

Wlazł kotek na płotek,

Ujrzał capa na grapie.

Zmykaj capie, bo cię podrapię!

A cap nic - tylko sapie

Na grapie zebrali się gapie,

Wszyscy patrzą na capa.

A kota aż świerzbi łapa.

Zmykaj, capie, bo cię podrapię!

A cap nic, tylko sapie

Patrzą na kocura gapie.

Daj mu, capie, po czapie!

A cap nic, tylko sapie.

I nie dziwota, że cap nie złapie kota,

A kot podrapie capa.

Jako że cap jest gapa.

Jan Brzechwa, Cap na grapie