Chomsky5

■ i

t

/ „

i

i

l

1<J8

Noam Chowsky

można jednak uznać za rozstrzygnięcie problemu (patrz Chomsky Sonic Melhodological Remarks on Generative Grammar, przypis 19).

Przypadek (IV 5) wynika z omawianych powyżej rozważań na temat optymalnych modeli percepcji. Nie jest jednak jasne, dlaczego od pewnego momentu struktury rozgałęziające się prawo-i lewostronnie stają się nienaturalne⁸.

Można zapytać, czy rozpatrywanie mniej powierzchniowych

semantyczne, fonetyczne i pcrccpcyjne przemawiają za poglądem tradycyjnym, głoszącym, że są to typowe konstrukcje współrzędne (wielokrotnie rozgałęziające się). Zauważmy, żc jest to najsłabsze założenie. Ciężar dowodu spoczywa na tych, którzy postulują konstrukcje innego typu. Sq różne sposoby uzasadnień dla przypisywania wyrażeniom określonej struktury składnikowej. Gdybyśmy na przykład chcieli dowieść, żc wc frazie takiej, jak all (nonę) of the blue, green, red, and (or) yellow pennants składnikiem jest wyrażenie blue, green, red (tj., żc struktura jest rozgałęziająca się lewostronnie), lub, że składnikiem jest green, red, and (or) yellow (tj., że struktura jest rozgałęziająca się prawostronnie) musielibyśmy wykazać, żc analiz takich wymaga pewna reguła gramatyczna, żc postulowany rozbiór na frazy bezpośrednie musi otrzymać pewną interpretację semantyczną, żc definiuje on pewien zarys fonetyczny, że analizę taką popierają pewne dane postrzcżc-niowe, itp. Ale wszystkie takie twierdzenia byłyby w tych wypadkach fałszywe [...]

* Ingvc proponuje w A Model and a Hypothcsis for Language Struciure i w wielu innych pracach dla wyjaśnienia tego rodzaju spostrzeżeń zupełnie inną teorię. Teoria ta zakłada (poza oczywistym warunkiem skończoności pamięci), żc porządek generowania jest identyczny z porządkiem wytwarzania — żc nadawca i odbiorca wytwarzają zdania „od góry do dołu” (najpierw decydują o strukturach głównych, następnie o strukturach podrzędnych itd., zostawiając na sarn koniec proces wybierania jednostek leksykalnych). Przy tym bardzo ograniczającym założeniu dodatkowym nie można skonstruować omawianego powyżej optymalnego mechanizmu pcrccpcyjncgo, zaś rozgałęzianie się lewostronne i wielokrotne, podobnie jak zagnieżdżanie i samozanurzanic, prowadzi do „głębokości" w sensie Ingvcgo, a tym samym do nicakccptowalności. Aby uzasadnić tę hipotezę, należałoby dowieść, że: o) ma ona pewne wstępne prawdopodobieństwo i że b) rozgałęzianie się lewostronne i wielokrotne prowadzi do nicakccptowalności dokładnie tak samo, co zagnieżdżanie i samozanurzanic. Jeśli chodzi o a) nic widzę żadnego prawdopodobieństwa w tym, by nadawca miał jednolicie obierać najpierw typ zdania, następnie subkategoric itd., decydując dopiero w ostatnim stadium, o czym zamierza mówić lub by odbiorca miał niezmiennie podejmować decyzje dotyczące wyższego poziomu przed dokonaniem analizy na niższym poziomic. Jeśli chodzi o b), to hipotezy nic potwierdzają żadne dane. Przykłady podawane przez Ingycgo dotyczą tylko zagnieżdżania i samo-zanurzania, są więc nicrclewantnc, ponieważ nieakceptowalność w tych przypadkach tłumaczy się samym tylko założeniem skończoności pamięci bez dodatkowej hipotezy o wytwarzaniu „od góry do dołu”. Co więcej, hipotezę tę podważają spostrzeżenia, iż struktury wielokrotnie współrzędne (por. przypis 7) są najbardziej akceptowalne (a nie najmniej akceptowalne) i że struktury rozgałęziające się lewostronnie są daleko bardziej akceptowalne, niż struktury zagnieżdżone o tej samej „głębi” w sensie Ingycgo. Nie wyjaśnia ona również, dlaczego przykłady typu (IV 4), takie, jak (II 1) są nicakceptowalne mimo ich niewielkiej „głębi”.

niż w (III), aspektów struktury zdań doprowadziłoby do głębszych konkluzji na temat modelu wykonania. Jak się wydaje, jest to zupełnie możliwe. W Finitary Models of Language U sers Millera i Chomsky’cgo propozycja (rzecz jasna, zupełnie teoretyczna) szczegółowej organizacji mechanizmu pcrcepcyjncgo poparta została pewnymi rozważaniami syntaktycznymi. W ogóle badania modeli wykonania zawierających gramatykę generatywną wydają się owocne; co więcej, trudno sobie wyobrazić, na jakiej innej podstawie mogłyby rozwijać się studia nad wykonaniem.

Krytykowano ostro prace z gramatyki generatywnej z tego powodu, żc zaniedbują badanie wykonania na korzyść kompetencji. Fakty są jednak takie, żc jedyne istniejące studia nad wykonaniem (z wyjątkiem fonetyki, ale patrz przypis 3) stanowią produkt uboczny prac z gramatyki generatywnej. W szczególności tą drogą zgromadzono streszczone powyżej spostrzeżenia na temat ograniczeń pamięci, jak również na temat dewiacji od reguł jako jednego z mechanizmów stylistycznych (do której powrócimy w rozdziale 4). Krytyka ta jest więc nieuzasadniona i co więcej niewłaściwie ukierunkowana. Tym, co krępuje rozwój teorii wykonania, jest deskryptywistyczne, programowe ograniczenie się do klasyfikowania i porządkowania danych, „wydobywanie wzorców” z próbek mowy, opisywania „nawyków językowych” i „struktur nawykowych”.

§ 3. Organizacja gramatyki generatywnej

Powracając do kwestii kompetencji i do gramatyki generatywnej, która ma ją opisywać, podkreślmy raz jeszcze, żc znajomość języka zakłada implicite możność zrozumienia nieskończenie

Niemniej w swych pracach Ingve poruszył pewną ważną kwestię, a mianowicie, że dla zmniejszenia zagnieżdżenia, a więc zredukowania obciążeń percepcyjnych, można posłużyć się pewnymi transformacjami. Sugeruje to interesujący argument na korzyść tezy, iż gramatyki winny zawierać reguły transformacji. Inne uzasadnienia tej tezy znajdzie Czytelnik w rozważaniach nad modelami wykonania w Finitary Models oj Language U sers Millera i Choinsky ego, część 2.