Diagram 6

172

Rozdział:)-

ze strony członków ruchu nie trwa zazwyczaj długo, a sam przywódca traci zna- l t miona nadzwyczajności i niecodzienności, gdy przechodzi do zwyczajnych, a nie-1:..: zbędnych funkcji kierowania ruchem. Zupełnie inaczej wygląda na barykadzie;;!! a inaczej za biurkiem. Za "Weberem nazwiemy ten proces rutynizacją charyzmy.: i i Jest to sygnał kolejnej fazy, jaką przechodzą zazwyczaj ruchy społeczne, a miano-1 wicie krystalizowania się ideologii, wyłaniania organizacji i powstawania swo- ] istego etosu. Luźne ideały ruchu powoli przekształcają się w spoisty system. Jegjfcjl typowy element to wizje przyszłości, w której idee ruchu zostaną wprowadzonej! w życie. Często przybierają one charakter utopii. W ideologii swoje miejsce znaj-duje także diagnoza, często skrajna i katastroficzna, tych problemów i zagrożeń, które ruch pragnie rozwiązać, a także wskazanie przyczyn, źródeł, a zwłaszcza:!! osób czy grup winnych temu stanowi rzeczy. Ruchy społeczne często ulegają tej v formie myślenia, którą Karl Popper nazywał „konspiracyjną teorią społeczeń-.#.; stwa”. Równolegle z tym następuje różnicowanie się i niekiedy biurokratyzowali;;: nie struktur organizacyjnych, pojawiają różne szczeble władzy, wyspecjalizowa-ne funkcjonalnie komórki. W ujęciu amerykańskiego specjalisty od zagadnień ruchów społecznych Meyera Zalda ruch w tym momencie przekształca się j# w coś więcej, a mianowicie w „organizację typu ruchu społecznego”, a nawet _f w swoisty „przemysł ruchów społecznych”. Niektóre ruchy społeczne przekształć cają się w partie polityczne, tracąc charakter spontanicznych przedsięwzięć zbior j : rowych i wchodząc do zinstytucjonalizowanych struktur politycznych. Wreszcie || w ruchu społecznym wykształca się swoisty zespół reguł postępowania, etos £t normatywny. Ważną rolę zajmuje w nim kodyfikacja dopuszczalnych i zaleca- j: nych, ale także niedozwolonych, metod działania, używając terminologii Char- y lesa Tilly’ego, „repertuarów kontestacji”. Niektóre ruchy wymagają powstrzy r mania się od przemocy, inne akceptują terroryzm. Inny istotny składnik etosu tir reguły postępowania wewnątrz ruchu, w stosunku do współtowarzyszy, a także; reguły traktowania przeciwników czy wrogów. Te pierwsze tworzą swoisty etos; f solidarności, te drugie - etos wałki.

Każdy ruch społeczny w jakimś momencie się kończy. Jego kres może w nń! | turalny sposób przynieść zwycięstwo, osiągnięcie tych zmian społecznych, re^;M form czy rewolucyjnych przekształceń, o które ruch walczył. „Kryzys wikto- j. rii” oznacza demobilizaqę ruchu, rozproszenie jego członków, rozpad struktur f organizacyjnych, dezaktualizację ideologii. Próby podtrzymywania ruchu# ; strony quasi-profesjonalnych działaczy, dla których stanowi podstawowy te- | ren aktywności, z którym wiążą osobiste interesy, prowadzi co najwyżej da; •] wytworzenia jakichś form szczątkowych, często karykaturalnych. Odwrotu* i sytuacja występuje wtedy, gdy ruch ponosi klęskę, gdy nie udaje mu się zreali-'; j zować celów. „Kryzys przegranej” wyraża się narastającym rozczarowaiue®:]

; Od działań masowych do ruchów społecznych

173

^członków stopniową demobilizacją, zamieraniem aktywności, odpływem ^zwolenników. Podobny kres ruchu może też być efektem silnych represji, jakie .j/mch reformatorski czy rewolucyjny napotyka ze strony władzy państwowej, Wsalbo przeciwdziałania ze strony kontrruchów mobilizujących się w celu obro-Hiiy status quo. Zmienia to zasadniczo rachunek kosztów i ryzyka dalszego pozostawania w ruchu, co prowadzi do odejścia słabiej motywowanych mas zwo-. denników. Na ogół pozostają tylko najbardziej zdeterminowani ideolodzy, którzy w jakichś nowych, bardziej sprzyjających okolicznościach politycznych i przy zmodyfikowanej strategii działania mogą stać się zalążkiem odrodzenia ruchu, i ; Zamykając analizę różnych form aktywności zbiorowej, możemy jej rezul-5 taty podsumować w postaci diagramu.

— Diagram 6: Formy aktywności zbiorowej —

Ruchy społeczne to najbardziej skomplikowany przejaw aktywności zbiorowej. Stanowią kategorię graniczną pomiędzy domeną płynnych działań indywidualnych i zbiorowych, a bardziej skrystalizowanymi obiektami społecznymi. Ale równocześnie widzieliśmy, jak w obrębie ruchu wyłania się coraz bardziej złożona i utrwalona organizacja, a także jak ruch wbudowuje się w trwałe, szersze struktury państwowe, przekształcając się w stowarzyszenia, frakcje, kluby czy partie polityczne. Analiza ruchów społecznych jest więc naturalnym ^ukoronowaniem tego działu naszych rozważań, który koncentrował się na dynamicznym „życiu społecznym”, na świecie ludzkich zachowań, działań, kon-