DSC02096

Dunajca — Spisz. Na obszarze Małopolski nizinnej, w okolicach Tarnobrzega i Sandomierza, mieszkają Lasowiacy, których ciekawą gwarę nieraz się tu wspomina. Na obszarze Wielkopolski będzie mowa o Chazakach mieszkających pod Rawiczem i mazurzących jak sąsiedni Śląsk, o mazurzącym Chwalimiu na zachód od Wolsztyna, o wsiach Stare J Nowe Kramsko pod Babimostem. Będzie też mowa o Pałukach, kraiku w okolicach Żnina i Kcyni. Nad dolną Notecią w okolicy Wielenia mieszkają Mazurzy wie łebscy, którzy mówiąc w zasadzie po wielkopolsku — mazurzą. Z Pałukami sąsiaduje od północy oddzielona Notecią Krajna (tyle, co ukraina, pogranicze). Od niej na północ leżą Bory Tucholskie, dalej zaś na północny wschód — Kociewie (nad Wisłą od Grudziądza po Tczew). Do Borów Tucholskich przytyka od północy tzw. Zaborze i poza nim Kaszuby z dialektami tak swoistymi, że można je przeciwstawić jako całość wszystkim dialektom całej pozostałej Polski (zob. § 69—70).

W kolanie Wisły na wprost ujścia Brdy, oddzielona Wisłą od Kujaw leży ziemia chełmińsko-dobrzyńska. Od północy sąsiaduje z nią ziemia lubawska, ostródzka, wreszcie ku północnemu wschodowi — Warmia. Posuwając się teraz ku południowemu wschodowi wejdziemy na Mazury, kraj wokół Szczytna, Piszu i Ełku. Od Mazur należy odróżnić Mazowsze, które począwszy od południowych skrajów Pojezierza Mazurskiego rozpościera się na południe aż po dolną Pilicę, a od Skrwy, poza którą leży wspominana już ziemia dobrzyńska, ciągnie się na wschód po dolną Biebrzę, dopływ Narwi, i Norzec, dopływ Bugu. Na terenie Mazowsza wyróżnia się tzw. Mazowsze bliższe, rozłożone'wzdłuż brzegów Wisły, i Mazowsze dalsze, od tamtego na północ i na wschód. Na jego terenie osobną całostkę, językowo związaną z Mazowszem bliższym, tworzy kraj Kurpiów koło Ostrołęki i Myszyńca. Druga, mniejsza gałąź Kurpiów mieszka koło Broka nad Bugiem. Dalej, wokół Białegostoku — to już Podlasie. Na południowy wschód od Mazowsza, między Wisłą a Bugiem, przecięte zaś Wieprzem, leży Lubelskie. Jego część zachodnia między Wisłą i Wieprzem należała przed rozbiorami do Małopolski i miała starą polską ludność mówiącą dialektem małopolskim. Ludność części wschodniej jest pochodzenia mieszanego, zdradza w mowie ślady domieszki ukraińskiej.

§ 7. Dialektologia jest młodą jeszcze gałęzią nauki. Pierwszym dialektologiem polskim był Lucjan Malinowski, któremu zawdzięczamy najstarsze studia nad dialekta* mi śląskimi (1873). Jego uczniowie ogłosili monografie kilku wsi, nieznacznie więc tylko posunęli dialektologię naprzód. Wyjątkiem był wśród nich Kazimierz Nitsch, który najpierw dał nam opisy całych prowincji, jak np. Śląska, a potem na podstawie licznych podróży opublikował obraz wszystkich gwar w pracy «Dialekty języka polskiego * (I wydanie w « Encyklopedii polskiej» PAU, 1915, II wydanie w «Gramatyce języka polskiego» PAU, 1923). Nitsch jest właściwym twórcą polskiej dialektologii. Późniejsze prace takich uczonych, jak Mieczysław Małecki, Adam Tomaszewski, Zdzisław Stieber, Władysław Kuraszkiewicz, Witold Doroszewski, Halina Świderska-Koneczna, Henryk Friedrich, Stanisław Bąk,wniosły wprawdzie wiele nowego i cennego materiału, drobnych uzupełnień i poprawek, ale zasadniczo nie zmieniły obrazu nakreślonego przez Nitscha. Nitsch wychował wielu dialektologów, stworzył swoistą «szkołę» » pracującą podobną metodą. Odrębne oblicze posiada grupa dialektologów warszawskich, Wychowana i skupiona wokół prof. W. Doroszewskiego. W tej chwili dialektologia uprawiana jest intensywnie we wszystkich uniwersytetach, ale na szczególną uwagę zasługują badania prowadzone przez Pracownie Dialektologiczne PAN w Warszawie

14