etno (13) []

różnorodnych zjawisk, zwłaszcza społecznych, jest „j*. zykiem systemu on tologi czn ego". Totemizm występuje setem w charakterze swego rodzaju mediatora między „epoką Snu" i współczesnymi ludźmi. Przodkowie totemiczni jmwią się nam więc jako iatoty o podwójnej zoo. -antropomorficznej naturze. Na przykład, u australijskiego ludu Arnndo występuję takie totemy, jak czerwony i szary kangur, emu, orzeł, dziki kot, kolczatka, nietoperze, kaczka, wrona, żaba, ślimak, różne gatunki węży, ptaki, poczwarki, ryby itd. (według danych C. Strehlowa, B. Spencera i F. Oillena); przeważa Jednak postać ludzka.

Mity często rozpoczyna frazę: „Działo się to w czasach, kiedy zwierzęta były jeszcze ludźmi", kończy zaś przemiana bohatera w odpowiednie zwierzę. Totemiczni przodkowie przedstawiani są zazwyczaj jako praprzodkowie odpowiednich grup ludzi i zwierząt. Na przykład, w micie ludu A randa, którego totemem Jest bandikut, opowiada się o przodku zwanym Karora, spod którego pach wyłoniły się najpierw bandikuty, a potem ludzie, którzy zaczęli na i te zwierzęta polować (por. w mitologii skandynawskiej narodziny oszronionych olbrzymów, którzy wyszli spod pach IznJra).

Jednak nawet tam, gdzie totemizm jako instytucja spo-leczna lub religijna przetrwał tylko w formie przeżytku, i czysto zachowuję się klasyfikacje totemiczne i zwierzęce nazwy bohaterów mitologicznych. Zwłaszcza totemiczna hipostaza bohatera mitologicznego ukazuje go jako mediatora, co umacnia jego symboliczną rolę w rozwiązywaniu podstawowych antynomii w samej logice opowieści.

W mitach Arandów i innych środkowoaustralijskich plemion opowiada się szczegółowo o świętych „szlakach" ¹ wędrówek totemicznych przodków w poszukiwaniu krewniaków, w czasie polowań, czasami na czele grupy młodzieńców. Wędrówka przerywana jest na czas posiłku i dokonania obrzędów; zmęczeni, u schyłku podróży schodzą oni pod ziemię, pod wodę lub wtapiają się w skały. W miejscach tych powstaję ośrodki totemiczne, gdzie współcześni Arandowie dokonują obrzędów inticziuma (magicznego rozmnożenia zwierząt swojego totemu) i obrzędów wtajemniczenia młodych chłopców, którzy osiągnęli dojrzałość płciową; w czasie obrzędów inscenizuje się mity o tote-

>csnych bohatera cli z „epoki Snu”. Krajobraz okolic,

0jBi które przebiegają szlaki totemicznych przodków, JJe si< jakby pomnikiem ich życiowych dokonań. Totemiczni przodkowie dokonują po drodze wielu twórczych • kulturowych czynów (typ bohatera kulturowego w Au-aralii w zasadzie nie jest jeszcze w pełni ukonstytuowany), fj, przykład, totemiczni przodkowie — dzikie koty i jasz-cjurki-muchołówki — za pomocą kamiennego noża dokoń-dzieła tworzenia ludzi-poczwarelc, bezradnie leżą-_cych na sterczących z wody skałach, dokonali ich obrze-«ania (obrząd inicjacji wieńczy tworzenie człowieka), nau-ęjyll ich zdobywać ogień przez tarcie, przygotowywać pożywienie, dali im dzidy i bumerangi, podzielili ludzi na dwie fratrie, zaopatrzyli każdego człowieka we własną czuńngę jako schowek dla jego duszy. Przodek szarych kangurów wydobył ogień z ciała ogromnego kangura; przodkowie totemu sokoła uczyli ludzi posługiwać się kamiennym toporem. Oprócz dzikich kotów i jaszczu rek-mu-chołówek zasady zawierania małżeństw ustanawiają również totemy emu, kangura nadrzewnego itd.

Mity północnych i południowo-wschodnich plemion Australii znają także, oprócz omawianej kategorii przodków totemicznych, bardziej ogólne obrazy „ponadtotemicznych” bohaterów mitycznych, przynależnych początkowo do wielu totemów (np. każdej części ciała odpowiada inny totem). Na południowym wschodzie Jest nim patriarchalny obraz powszechnego „ojca” przebywającego w niebie, patrona obrządów inicjacji i bohatera kulturowego: Nurun-dere, Koln, Biral, Nurelli, Bundżil, Baieme, Daramulun.. Bundżil znaczy „orzeł z klinowatym ogonem”, a „orzeł z klinowatym ogonem” jest znakiem jednej z fratrił plemienia Kulin. Czasami wspomina sią o bliźniaku Bundżł-la — Palyanie (jest on nietoperzem lub krukiem), wrogo nastawionym do Bundżila i wyposażonym w cechy dzikości lub głupoty. W innych analogicznych postaciach genetyczny związek z przodkami totemicznymi jest jeszcze bardziej ukryty, chociaż sama nazwa „ojciec” wskazuje na to, że wyobrażano sobie w nim przodka.

Jest rzeczą nader charakterystyczną, że wszystkie te postacie, chociaż ściśle związane z epoką mityczną (plemię Yualayi mówi o epoce Baieme tak samo jak Arando— wie o „epoce Snu”), żyją nadal także obecnie, jednak nie

223