etno (9) []

wanto porządku świata, porządku naturalnego j , nago,

Niekiedy przyjdzie nam mówii oddzielnie o mitol

nych wyobrażeniach (odczuwaniu świata, mitycznym*^c*' zie świata) i o mitologicznych opowieściach (fabułach neniach"), nie należy Jednak zapominać o zasadniczo''³^ nośd tych aspektów mitu, o tym, ie kosmogonla i ki logia w micie pokrywają się, że językiem zachód^^0, w czasie „wiarygodnych" zdarzeń mitycznych opUy!^ Jest „przestrzeń" kosmiczna i społeczna,    ^

Mówiliśmy już, że kardynalną cechą mitu, zwhiv pierwotnego, jest sprowadzenie istoty przedmiotów dou? genezy: objaśnić itrukturę przedmiotu znaczy opowiedz o tym, jak on powstał; opisać otaczający świat, to tyto* opowiedzieć historię Jego pratworzenia. Wiemy, że tego typu wyobrażeń tkwią w mitologicznym utożsamiani początku i zasady, następstwa czasowego i przyczynowi -skutkowego, w wyobrażeniu procesu przyczynowo-skutko. wego Jako materialnej metamorfozy, w zamianie jed_nei konkretnej materii na drugą w obrębie pojedynczego id|. nenia. Analogiczne aą pytania dzieci i ich wyobrażenia o pochodzeniu przedmiotów, przeanalizowane przez J. pj_a„ geta*; na szczególną uwagę zasługuje przytoczone przez niego opowiadanie dziecka o pochodzeniu Francuzów Niemców i Sabaudczyków z kłączy wodnych i drobnych robaków, które wyszły i wody, z dna morza, i później zamieniły się w dzieci. Opowiadanie to bardzo przypomina archaiczne mity totemiczne. Jednak istotna różnica między fantazją a mitotwórstwem pierwotnym polega głównie na tym, ie opis zdarzeń mitycznych, w których uczestniczą istoty nadprzyrodzone działające w czasach dawno minionych, nie odpowiada, ściśle mówiąc, na pytania, lecz zaspokaja określone potrzeby duchowe, daje do nich coś w rodzaju „poetyckiego" klucza. Dziedzina „przed" Jawi się jako sfera praprzyczyn, źródło wszystkiego, co nastąpiło „później". Tutaj ukryty Jest w istocie zalążek przyczynowej interpretacji czasu, które} klasyczne opracowanie dali Leibniz i Kant.¹

Współczesny stan świata — ukształtowanie powierzchni ziemi, dala niebieskie, gatunki zwierząt i odmiany roślin, obraz życia, ugrupowania społeczne i instytucje religijne, wszystkie obiekty natury i kultury są, jak się okazuje,

•kicm wydarzeń z dawno minionych czasów oraz do-'jjA mitycznych bohaterów, przodków bądź bogów.

| ipik przeszłość mityczna to nie zwyczajne czasy poprze-tocz szczególna epoka pratworzenia, epoka czasu ^tycznego, praczasu (tfr-zeit), „początkowe", „pierwsze" poprzedzające moment, od którego zaczęto odliczać -i empiryczny.

9 dychotomii początkowy czas sakralny — _f,flS empiryczny właśnie pierwszy Jest nacechowany jako „czas" szczególny. Nam, współczesnym, trudno to Joiumlfić, ponieważ opieramy się na realnym, a więc ^cnym i historycznym czasie; czas mityczny, Jakkolwiek pglcn wydarzeń, nie ma dla nas wewnętrznej rozciąglo-gj: jest to „wyłączenie", wy iście poza strumień czasu. Epoka mityczna jest więc epoką pierwoprzedraio-(iw l pierwodziałań: pierwszy ogień, pierwsza jjida, pierwszy dom itp., pierwsze i dlatego paradygma-tyeme akty rytualnych działań, zastosowania środków leczniczych i sposobów łowieckich, pierwsze — moralnie po-.ytywne lub negatywne — postępki. Ponieważ istota przedmiotów utożsamiana jest z ich pochodzeniem i znajomość pochodzenia stanowi klucz do wykorzystania przedmiotu, zatem wiedza o przeszłości jest równoznaczna z mądrością. Znajomość pochodzenia ognia, węża, traw lecznicach pozwala uniknąć oparzeń i ukąszeń, celowo stosować lekarstwa. Przypomnijmy sobie Vainambinena_f który mógł wyleczyć ranę zadaną żelaznym toporem, byle tylko poznał tajemnice pochodzenia tego żelaza. Zgodnie z synkretyz-zem myślenia mitologicznego, przeszłość mityczna jako uniwersalne praźródło jest nie tylko „paradygmatyczną" opowieścią; jest ona świętą skarbnicą nie samych tylko pnobrazów, ale też magicznych i duchowych sił, które kwito podtrzymują ustalony porządek w naturze i w społeczeństwa za pośrednictwem rytuałów, obejmujących inscenizację wydarzeń mitycznej epoki i recytację mitów tworzenia; nawet w treści zwykłych zaklęć występuje zazwyczaj krótkie wprowadzenie na temat odpowiednich piradygmatycznych czynów mitycznego praprzodka lub bóstwa.

Klasycznym przykładem mitycznej epoki pratworzenia jest tak zwana epoka Snu (dream time) w mitologii aborygenów australijskich. Termin ten jest właściwie nieścisły,

215