STL postać literacka (2)

PORZĄDEK NATURALNY - POSTAĆ LITERACKA

PORZĄDEK NATURALNY - POSTAĆ LITERACKA

:k naturalny zob. Ordo naturalls

k sztuczny zob. Ordo artificialis

dlo (ang. saying, niem. Redensart, ros. ) — powiedzenie powtarzane, często i, w mowie danej osoby lub określonej lecznej; np. niech mnie kule biją. mg

[ (ang. afterwords, fr. postface, niem.

I ros. nocAecAoeue) — zamieszczone na :siążki uwagi o opublikowanym dziele, ciach jego powstawania lub innych i z nim sprawach, które autor chce wiadomości czytelników. Por. słowo przedmowa, wstęp, tk

aktywne (fr. personnages actifs, niem. len, aktive Figuren) zob. Postać llte-

epizodyczne zob. Postać literacka

główne (ang. main characters, fr. prota-:m. Haupthelden, Hauptgestalten, ros. pou) zob. Postać literacka

pasywne zob. Postać literacka

uboczne (fr. personnages secondaires, ngestalten, ros. emopocmeneHHbie ze-*ostać literacka

eracka (ang. character, fr. personnage, rischer Held, literarische Gestalt, lite-nr, ros. nepcoHaotc) — fikcyjna osoba i w —► świecie przedstawionym dzieła rach dramatycznych i epickich (z wy-m narracji w pierwszej osobie) za-niezależność względem -» podmiotu i, w utworach lirycznych często z nim '.]. jest całością zbudowaną z różno-motywów: składają się na nią cechy charakteru), działania, myśli, przypisy-ypowiedzi; o ich powiązaniu decyduje wzór integracji, którego zewnętrznym

wacji pisarza; 3. propagowanego przez twórcę ideału postawy wobec życia. Rozmaicie wyglądać może hierarchia tych składników; dominacja pierwszego czyni z p.l. figurę konwencjonalną (np. w -» commedii delParte czy w -* sielance); dominacja ydrugiego, właściwa —► realizmowi i —► naturalizmowi, czyni z p.l. konstrukcję podpadającą pod kryterium prawdopodobieństwa społecznego, obyczajowego czy psychologicznego, często także pod kryterium prawdziwości, zwłaszcza wtedy gdy odniesieniem dla p.l. jest realne indywiduum, np. w —*• powieści biograficznej; dominacja (trzeciego składnika czyni z p.l. nosiciela — zwykle schematycznego — treści wychowawczych, znak wartości zalecanych przez autora (-» bohater pozytywny) lub odrzucanych (-» bohater negatywny). Funkcjonowanie p.l. w utworze określają zabiegi —► charakterystyki i -» motywacji. Szczególnie ważne jest ustalenie wzajemnego stosunku momentów -» typowości i —► charak terystyczności w jej konstrukcji; typo-wość p.l. to zarówno jej reprezentatywność w stosunku do pewnych znanych czytelnikowi ról społecznych, jak i zgodność z literackimi szablonami osoby przedstawionej (-*■ typ); charak-terystyczność polega na wyposażeniu p.l. w cechy indywidualne i niepowtarzalne, decydujące o jej potrójnej odrębności: wobec innych postaci utworu, wobec tradycyjnych schematów p.l. oraz wobec pozaliterackich wzorów osobowych (-* charakter). Schematyczna typowość jest np. właściwa postaciom występującym w utworach -*■ dydaktycznej literatury, natomiast wyrazista chara-kterystyczność znamionuje np. postacie -> dramatu romantycznego czy XX-wiecznej -*■ powieści psychologicznej. Równowaga obu czynników stanowiła ideał poetyki realizmu w powieści, noweli i dramacie. W obrębie świata przedstawionego dzieła p.l. spełnia istotne funkcje konstrukcyjne: współtworzy sieć postaci ukazanych, a ponadto wiąże w większe zespoły motywy fabularne, zwłaszcza zdarzenia (—» fabuła). Ze względu na zasięg tych funkcji wyróżnić można trzy kategorie p.l.: do pierwszej należą postacie, które pozostają relatywnie w największej liczbie powiązań z innymi postaciami oraz bezpośrednio