Habermas1

146 Joanna Gałuszka

ka, nie mając jeszcze własnego dorobku teoretycznego, czerpała wiele z innych dziedzin nauki, głównie z socjologii, filozofii i psychologii. Zakres zainteresowań szkoły pokrywał się z tym, czym zajmowała się komunikologia. Frankfurt-czycy, jako pierwsi podejmując krytykę współczesnego społeczeństwa przemysłowego i kultury masowej, dostarczyli wielu użytecznych dla komunikologii pojęć, koncepcji, przede wszystkim dotyczących tego, jak cywilizacja przemysłowa i rozwój środków masowego przekazu wpływają na stosunki panujące w społeczeństwie. W tym sensie również jako jedni z pierwszych zajęli się komunikowaniem. Upadek kultury, degradacja sztuki, manipulowanie masami przez media to stałe wątki, które pojawiają się w teoretycznych rozważaniach frank-furtczyków. Będąc szkołą w wąskim znaczeniu, stworzyli fundament krytycznej szkoły komunikologicznej w szerokim znaczeniu.

Bibliografia

Adomo, T. (1986). Dialektyka negatywna. Warszawa: PWN.

-(1991). Sztuka i sztuki. Wybór esejów. Warszawa: PWN.

Borgosz, J. (1973). Homo novus Herberta Marcusego jako wyraz kryzysu modelu osobowości konsumpcyjnej. „Studia Filozoficzne”, nr 5.

Goban-Klas, T. (1999). Media i komunikowanie masowe. Teorie i analizy prasy, radia, telewizji i Internetu. Warszawa: PWN.

Ilabermas, J. (1999). Teoria działania komunikacyjnego. T. 1. Warszawa: PWN.

Ionin, L.G., Osipow, G.W. (1987). Krytyczne szkice o współczesnych teoriach socjologicznych. Warszawa: PWN.

Kołakowski, L. (1989). Główne nurty marksizmu. T. III. Warszawa: PWN.

Kudcrowicz, Z. (1990). Filozofia współczesna. Warszawa: PWN.

Malinowski, A. (1977). Recepcja marksizmu w „krytycznej teorii społeczeństwa" lat trzydziestych. „Studia Filozoficzne”, nr 10.

- (1978). Szkoła frankfurcka a marksizm (1942-1976). „Studia Filozoficzne”, nr 5.

Marcuse, H. (1999). Człowiek jednowymiarowy. Warszawa: PWN.

Mattelart, A., Mattelart, M. (2001). Teorie komunikacji. Krótkie wprowadzenie. Warszawa: PWN. Rabenda-Bajkowska, L. (1985). Jednowyrniarowość i wielowymiarowość sposobu życia. „Kultura i Społeczeństwo”, nr 2.

Szacki, J. (1981). Historia myśli socjologicznej. T. II. Warszawa: PWN.

Waserman, J. (1979). Krytyczna teoria społeczeństwa Herberta Marcusego. Warszawa: PWN. Wendland, Z. (1974). Marksizm a „krytyczna teoria" Maca Horkheimera. „Studia Filozoficzne”, nr 1.

Rozdział IX

Druga generacja szkoły frankfurckiej - teoria działania komunikacyjnego Jurgena Habermasa

SŁAWOMIR SEREDYN

Uniwersytet Wrocławski

Jurgen Habermas

snych-filozofów i socjologów niemieckich^ Będąe uczroem Adorńo, wywodzi się - 'zYiytycznej szkoły frankfurckiej i reprezentuje jej drugie pokolenie. Główny kie-runetrzalnteresowań Habermasa to antypozytywlstycznie zorientowana analiza wszelkiego rodzaju związków zachodzących między myśleniem teoretycznym a praktycznymi potrzebami, interesami i zachowaniami ludzi. Ideałem dla badacza jest dowiedzenie, że możliwy jest punkt widzenia, w którym interes praktyczny i nastawienie teoretyczne zbiegają się.

Teoria działania komunikacyjnego wyrosła na gruncie rozważań, które Jurgen Habermas nazwał „próbą rekonstrukcji materializmu historycznego”. Problem ten rozpatrywany jest przez autora w kategoriach ogólnej teorii ewolucji społecznej. Istotnym zagadnieniem teorii rozwoju społecznego jest według Habermasa rozstrzygnięcie, czy proces ewolucji społecznej jest ukierunkowany, a jeśli tak, to w jaki sposob. Materializm historyczny dostrzega kierunkowość tego procesu na dwóch płaszczyznach: rozwoju sił wytwórczych oraz stopnia dojrzałości stosunków produkcji.'Autor, choć uznaje to stanowisko za zasadne, woli mówić o nim jako o procesie racjonalizacji zachodzącym w dwóch wymiarach: poznawczo-technicznym i moralno-praktycznym.    —.

W pierwszym wymiarze racjonalizacja jest mierzona stopniem nagromadzę^ nia i zastosowania wiedzy technicznie użytecznej, w drugim - wdąże się, •góiiimj i jaj Li¹, bioiąc, ze stopniem wykorzenienia stosunków dominacji przejawiających się w komunikowaniu, z zakresem likwidacji jej interpersonalnych barier, a także ze stopniem dyskursywnego uprawomocnienia roszczeń do ważności podnoszonych wraz z normami działań. Podsumowując, racjonalność struktur normatywnych podlega ocenie pod kątem intersubiektywności porozumienia, zdobytego bez przymusów w wolnej od zakłóceń komunikowania.    —