habermas4

146 Rozdział III

które analizowaliśmy, nawiązując do kluczowych haseł Kanta: w ul hm woli arbitralnej, stosunku zewnętrznego i upoważnienia do stosnwiM przymusu. W tych aspektach daje się rozpoznać dwuznaczne odniciiiM praw podmiotowych do czynienia przez ich adresatów publicznego u/ 4u z wolności komunikacyjnych: te uprawnienia muszą móc być takt* Im ne at face value, tzn. jako przyznanie podmiotowych wolności d/ittlttim Inaczej niż moralność, prawo nie może zobowiązać do korzystania / pifd podmiotowych ukierunkowanego na porozumienie, nawet jeśli polilw prawa obywatelskie właśnie tego rodzaju publicznego użytku się i/mifl gają. Co prawda fakt tej dwuznaczności ma jeszcze pewien dobry • h > normatywny⁴⁰.

Powstanie prawowitości z legalności jawi się jako paradoks oc/ywM cie tylko przy założeniu, że system prawny musi być przedstawiany |,il .1 rekursywnie powracający do siebie i sam siebie legitymizujący pim, ₍ okrężny. Temu przeczy już zaświadczony fakt, że prawne instytucje wnli ności upadają bez inicjatyw społeczeństwa nawykłego do wolności i. . spontaniczności nie da się wymusić przez prawo; regeneruje się ona, i • i piąć z tradycji wolnościowych i utrzymuje się w stowarzyszeniowych \iu sunkach liberalnej kultury politycznej. Regulacje prawne mogą oczy wi» u podejmować kroki na rzecz tego, by koszty deficytu wymaganych cmii obywatelskich mogły pozostawać niewielkie, by były ponoszone tylko w drobnej monecie. Rozumienie systemu praw proponowane przez temię dyskursową kieruje spojrzenie ku obu tym aspektom. Z jednej strony, cię żar legitymizacji stanowienia prawa przesuwa się z kwalifikacji obywateli ku prawnie zinstytucjonalizowanej procedurze dyskursywnego kształtu wania opinii i woli. Z drugiej strony, prawne regulowanie wolności konni nikacyjnej oznacza także, że prawo musi się otwierać na te źródła legii \ mizacji, którymi nie może rozporządzać.

³⁹    Jeśli chodzi o semantyczną analizę pojęć prawnych, por. H.J. Koch, Die juristischr Methode im Strafrecht, Frankfurt/M. 1977, s. 29nn.

⁴⁰    To jest mimo problematycznych konsekwencji słuszne jądro argumentacji Wellmeiu, Models ofFreedom in the Modern World, The Philosophical Forum, 1989/90, XXI, s. 227 -252 [wyd. poi.: Modele wolności w świecie nowoczesnym, przeł. A. Romaniuk, w: H. Ko zakiewicz, M.J. Siemek i E. Mokrzycki, Racjonalność współczesności, Warszawa 1992, s. 47-70].

Przyczynek do rekonstrukcji prawa (2): zasady państwa praworządnego

i vkonstrukcja prawa ma walor eksplikacji znaczeń. Rekonstruując sys-Mfii praw, upewniliśmy się co do presupozycji, od których muszą wyjść » I* mkowie nowoczesnej wspólnoty prawnej, jeśli mają móc uważać swój p» u /.|dek prawny za prawowity, nie mogąc przy tym oprzeć się na racjach n hpijnych czy metafizycznych. Jednak prawowitość praw [podmiotowi | i legitymizacja procesów stanowienia prawa to jedna kwestia, inną r. kwestią jest prawowitość porządku władzy i legitymizacja sprawowani. i władzy politycznej. Zrekonstruowane w trybie eksperymentu myślowego prawa podstawowe są konstytutywne dla każdego zrzeszenia wolnych i mwnych podmiotów wspólnego prawa; w tych prawach odzwierciedla <ir horyzontalne uspołecznienie obywateli niejako in statu nascendi. Ale imozwrotny akt prawnej instytucjonalizacji autonomii obywatelskiej jest pod istotnymi względami niepełny; nie może sam siebie stabilizować.

< hwiła wzajemnego przyznania sobie praw pozostaje zdarzeniem meta-lorycznym; można ją zapewne wspominać i rytualizować, ale nie można jej utrwalić bez zaprowadzenia bądź funkcjonalnego przystosowania władzy państwowej. Jeśli dokonane w systemie praw złączenie się autonomii prywatnej i publicznej ma zostać uwiecznione, to proces prawnego regulowania nie może się ograniczyć do podmiotowych wolności działania ludzi prywatnych i do wolności komunikacyjnych obywateli. Musi się zaraz rozciągnąć na ow^.założonąjuż wraz z medium prawa władzę polityczną, klórej zarówno stanowienie prawa, jak i jego egzekwowanie zawdzięczają swą faktyczną moc wiążącą. Z równie pierwotnego konstytuowania i pojęciowego zazębiania się prawa i władzy politycznej wynika dalej idąca potrzeba legitymizacji, mianowicie konieczność prawnego skanalizowania samej państwowej władzy stosującej sankcje, organizacyjnej i wykonaw-