Habermas19

134 Rozdział III

sy socjalizacji i świadomość jednostek, pozostawałaby ograniczona do wąskiego promienia działań. Moralność może jednak poprzez system prawny, z któryrri pozostaje wewnętrznie związana, promieniować na wszystkie obszary działań, nawet na owe systemowo usamodzielnione obszary interakcji sterowanych przez media, odciążające aktorów od wszelkich wymagań moralnych poza jedynym wymaganiem generalnego posłuszeństwa prawu. W mniej złożonych stosunkach etosowi określonej formy życia przysługuje moc integracji społecznej przez to, że w tej integralnej etyczności wszystkie komponent}' świata życia są ze sobą złączone, konkretne obowiązki są dostrojone do instytucji i zakorzenione w motywach. Jak treści moralne w warunkach większej złożoności mogą się upowszechniać w społeczeństwie kanałami regulacji prawnych - to oczywiście będziemy mogli ocenić dopiero wtedy, gdy będziemy mieli przed oczami cały system prawny.

m

Teraz możemy zebrać różne wątki argumentacji, by ugruntować taki system praw, który na równi nadaje ważność prywatnej i publicznej autonomii obywateli. Ten system winien zawierać ściśle te prawa podstawowe, które obywatele muszą sobie wzajemnie przyznać, jeśli chcą prawowicie uregulować swoie współżycie środkami prawa pozytywnego. Jak w klasycznym prawie rozumowym, prawa te winny być naprzód wprowadzone z perspektywy kogoś niezaangażowanego. Podjęliśmy do tego szereg kroków przygotowawczych. Wyszliśmy od dogmatycznej historii prawa podmiotowego, by wyjaśnić paradoks powstania prawowitości z legalności; następnie rozwinęliśmy wykładnię pojęcia autonomii v. kategoriach teorii dyskursowej, pozwalającą dostrzec wewnętrzny związek praw człowieka i suwerenności ludu. Wreszcie zbadaliśmy komplementarny stosunek między prawem i moralnością, by wyklarować formalne określenia, przez które normy prawne odróżniają się od ogólnych norm działania. Jest rzeczą interesującą, że już z samej tej formy prawnej wynika wyróżnione miejsce, jakie w nowoczesnych porządkach prawnych zajmują prawa podmiotowe.

Kiedy wprowadza się prawo ogólnie jako stabilizujące oczekiwania uzunełnienie moralności, to faktyczność stanowienia i egzekwowania prawa (jak też konstruktywne samostosowame się prawa do siebie) są konstytutywne dla określonych rodzajów interakcji odciążonych od moralności. Medium prawa jako takie zakłada prawa, które definiują w ogóle status osób będących podmiotami prawa jako nosicieli praw. Prawa te są przykrojone do wolności woli arbitralnej typowych i konkretnych aktorów, tzn. do podmiotowych wolności działania, które zostająprzyznane warunkowo. Jeden aspekt, oderwanie kierującej się interesem woli arbitralnej aktorów nastawionych na własny sukces od zobowiązujących kontekstów działania ukierunkowanego na porozumienie, jest tylko odwrotną stroną innego aspektu, mianowicie koordynowania działań przez przymuszające ustawy, które z zewnątrz ograniczają pola możliwych wyborów. Tym tłumaczy się fundamentalna wartość praw. które podmiotowe wolności dające się przypisać jednostkom zarazem zabezpieczają i nawzajem ze sobą uzgadniają.

Gwarantują one autonomię prywatną, którą można opisać także jako uwolnienie od zobowiązań wolności komunikacyjnej. Rozumień ..wolność komunikacyjną” tak jak Kiaus Giinther, jako obopólnie zatozoną w działaniu ukierunkowanym na porozumienie możliwość tego. zęby zajmować stanowisko wobec wypowiedzi drugiej strony i wysuniętych przez nie roszczeń ważnościowych zdanych na mtersubiekiywm uznani r . Z tym związane są zobowiązania, od których uwalniają prawni?'chronione wolności podmiotowe. Wolność komunikacyjna istnieje tylko miecz} aktorami, którzy w nastawieniu performatywnym chcą się ze sobą co ao czegoś porozumieć i oczekują od siebie zajęcia stanowiska wobe: wzajemnie wysuwanych roszczeń ważnościowych. Ta zależność wolności komunikacyjnej od stosunku intersubiektywnego tłumaczy, diaczegr ił womoś. związana jest ze zobowiązaniami illokucyjnymi. Ktoś tylko wtedy otrzymuje możliwość zajęcia stanowiska na Tak lub Nie wobec podlegającego krytyce roszczenia ważnościowego, gdy inny gotów jest w razie potrzeb}’ uzasadnić roszczenie wysunięte za pomocą aktów mowy. Ponieważ podmiot}' działające komunikacyjnie wdają się w to. by uzależni: koordynację planów swoich działań od porozumienia, które opiera się na obopólnym zajęciu stanowiska wobec roszczeń ważnościowych i na ier miemumei -tywnym uznaniu, to iiczą się tylko te racje, które mogą zosta: wspónrr. zaakceptowane przez zaangażowane strony. Są to każdorazowo ic same racje, które mają dla działających moc m ot wuj ącą. Dla aktora. którv podejmuje swoje decyzje mocą wolności podmiotowej, nie gn natonuas żadnej roli to, czy racje, które dla niego są decydujące, mogłyby zostać zaakceptowane także przez innych. Dlatego autonomię prywatni 0:01?■:'

^3s II. Giinther, Die Freiheit Jer Siellungnahme ais poliiisciies Grundrecn:. v’. kolisri ir. (red.), Theoretische Grundlagen der Rechtspohtik, Archiv ftir Rechts- und Sozialphilosopnie. 1991, zeszyt dodatkowy 51, s. 5 8nn.