Habermas25

146

Rozdział III

które analizowaliśmy, nawiązując do kluczowych haseł Kanta: wolności woli arbitralnej, stosunku zewnętrznego i upoważnienia do stosowania przymusu. W tych aspektach daje się rozpoznać dwuznaczne odniesienie prawpodmiotowych do czynienia przez ich adresatów publicznego użytku z wolności komunikacyjnych: te uprawnienia muszą móc być także brane at face value, tzn. jako przyznanie podmiotowych wolności działania. Inaczej niż moralność, prawo nie może zobowiązać do korzystania z praw podmiotowych ukierunkowanego na porozumienie, nawet jeśli polityczne prawa obywatelskie właśnie tego rodzaju publicznego użytku się domagają. Co prawda fakt tej dwuznaczności ma jeszcze pewien dobry sens normatywny⁴⁰.

Powstanie prawowitości z legalności jawi się jako paradoks oczywiście tylko przy założeniu, że system prawny musi być przedstawiany jako rekursywnie powracający do siebie i sam siebie legitymizujący proces okrężny. Temu przeczy już zaświadczony fakt, że prawne instytucje wolności upadają bez inicjatyw społeczeństwa nawykłego do wolności. Jego spontaniczności nie da się wymusić przez prawo; regeneruje się ona. czerpiąc z tradycji wolnościowych i utrzymuje się w stowarzyszeniowych stosunkach liberalnej kultury politycznej. Regulacje prawne mogą oczywiście podejmować kroki na rzecz tego. by koszty' deficytu wymaganych cnót obywatelskich mogły pozostawać niewielkie, by były ponoszone tylko w drobnej monecie. Rozumienie systemu praw proponowane przez teorię dyskursową kieruje spojrzenie ku obu tym aspektom. Z jednej strony, ciężar legitymizacji stanowienia prawa przesuwa się z kwalifikacji obywateli ku prawnie zinstytucjonalizowanej procedurze dyskursywnego kształtowania opinii i woli. Z drugiej strony, prawne regulowanie wolności komunikacyjnej oznacza także, że prawo musi się otwierać na te źródła legitymizacji. którymi nie może rozporządzać.

³⁹ Jeśli chodzi o semantyczną analizę pojęć prawnych, por. H.J. Koch. Die juristische Methode im Sirąfrechi. Franlcfurt/M. 1977. s. 29nr.

^4li To jest mimo probiemarycznycn konsekwencji siuszne jadro argumentacji WelimerŁ. Models ofFreedom w the Modern World, The Philosophical Forum, 1989/90, XXI. s. 227--252 [wyd. poi.: Modele wolności w święcie nowoczesnym, przeł. A. Romaniuk, w: H. Kozakiewicz. M.J. Siemek i E. Mokrzycki. Racjonalność współczesności. Warszawa 1992, Ł. 47-70],

Rozdział IV

Przyczynek dc rekonstrukcji prawa '1\: zasady państwa praworządnego

Rekonstrukcja prawa ma walor elcsDlikacii znaczeń. Rekonstruując system praw, upewniliśmy się co do presupozycji, od których musza wyjść członkowie nowoczesnej wspólnoty prawnej, jeśli mają móc uważa, swój porządek prawny za prawowity, nie mogąc przy tym oprzeć su rk racjac: religijnych czy metafizycznych. Jednak prawowitość praw [podmiotowych] i legitymizacja procesów stanowienia prawa to jedna kwestia, mną zaś kwestiąjest prawowitość porządku władzy i legitymizacja snrcwowa-nia władzy politycznej. Zrekonstruowane w trybie eksperymentu myśiowt -go prawa podstawowe są konstytutywne dla każdego zrzeszenia woirycr i równych podmiotów wspólnego prawa; w tych prawach odzwierciedla się horyzontalne uspołecznienie obywateli niejako irr staw nascendi. Ale samozwrotny akt prawnej instytucjonalizacji autonomii obywatelskiej jest pod istotnymi względami niepełny; nie może sam siebie siaoiiizowac. Chwila wzajemnego przyznania sobie praw pozostaje zdarzeniem metaforycznym; można ją zapewne wspominać i rytualizować, ale nie można jej utrwalić bez zaprowadzenia bądź funkcjonalnego przystosowania władzy państwowej. Jeśli dokonane w systemie praw złączenie się auionom: piywatnej i publicznej ma zostać uwiecznione, to proces prawnego regulowania nie może się ograniczyć do podmiotowych wolności działania ludzi prywatnych i do wolności komunikacyjnych obywateli. Mus: sir zaraz rozciągnąć na owa założona już wraz z medium prawa władze tioktyczną której zarowno stanowienie prawa, iai: ' jego egzekwowanie zawdzięcza ... swą faktyczną moc wiążącą. Z równie pierwotnego konstytuowana , pojęciowego zazębiania się prawa i władzy politycznej wynika caie mac: potrzeba legitymizacji, mianowicie konieczność prawnego skanalizowania samej państwowe; władz'^- stosujące; sankcje, organizacyjne wyiconaw-