I B F dom,osada 3

Katowice i in.), które zaczęły łączyć: komunikacja tramwajowa, kolejowa, a później autobusowa⁴⁴ — stworzyły warunki powstania szerszego układu osadniczego. Stał się on z czasem charakterystyczną cechą centrum ówczesnego zagłębia górnośląskiego.

Mimo ożywiającej się wewnątrzregionalnej migracji, spowodowanej m.in. otwieraniem nowych kopalń i zakładów ciężkiego przemysłu, rozbudowujące się osady sprzyjały stabilizowaniu się skupisk robotniczych. Ustalały się tu stopniowo nowe formy życia zbiorowego i nowe aspekty kultury środowiskowej. Miały na to wpływ: ściśle zawodowy, związany z przemysłem podział pracy, określony czas jej trwania, „wolny czas” po pracy zawodowej — kategoria nieznana w ówczesnej kulturze wsi; uzależnienie od zarobku pieniężnego za wykonywaną pracę w przemyśle, lecz z kolei uniezależnienie od samowystarczalnej gospodarki wiejskiej. Zmiany i innowacje coraz wyraźniej zaznaczały się w sferze kultury technicznej i zachowań związanych z jej rozwojem i użytkowaniem. Miejski handel udostępniał gotowe wyroby pochodzenia przemysłowego, ułatwiając zaspokojenie potrzeb w zakresie ubioru, wyposażenia mieszkań i gospodarstwa domowego, artykułów spożywczych i środków czystości. Zwiększające się stopniowo alternatywy wyboru zaczęły kształtować postawy aspiracji w zakresie stanu posiadania i standardu życia, co wobec nie wystarczających na nie zarobków i biedy, trudne było w realizacji.

Upowszechnianie się wyrobów pochodzenia przemysłowego sprzyjało m.in. zmianom w urządzeniu mieszkania, ubiorze i jego zdobnictwie, w pojawieniu się nowych form sztuki plastycznej przez wykorzystywanie nowych tworzyw pochodzenia przemysłowego, z czym stykały się już kolejne pokolenia pracowników górnictwa i przemysłu. I tak np. z odpadów blachy żelaznej, cynkowej, miedzianej wykonywano ozdobne narzędzia i sprzęt gospodarstwa domowego, przyciski na biurka urzędników; z drutu -— ozdobne klatki do domowej hodowli ptaków (kosów, drozdów, później kanarków); z węgla — biżuterię, biurową galanterię węglową z rzeźbą, wazony, pamiątkowe małe obeliski itp.⁴⁵ Wszelkie formy rękodzielnictwa użytkowego czy zdobniczego rodziły się przede wszystkim z potrzeb praktycznych, które chciano zaspokoić we własnym zakresie bez zbędnych wydatków. Zamiłowania i zdolności twórcze, gusta estetyczne i aspiracje posiadania czegoś ładnego, co mają inni, były nie mniej ważną przyczyną wykonawstwa, którego uczył się syn od ojca, dziadka czy sąsiada.

W warunkach coraz bardziej uwidaczniającego się zapylenia prze-

⁴⁴    Śląskie Linie Autobusowe rozpoczęły swą działalność w 1929 roku, zob.

J. T. G a 1 u s : 60 lat komunikacji..., s. 89—103.

⁴⁵    S. Wallis: Sztuka ludowa. W: Poioiat śioiętochlowicki. Katowice 1931,

s. 196—200; I. Bukowska-Floreńska: Tioórczość plastyczna w środowiskach robotniczych Górnego Śląska...    77