I B F dom,osada 5

wych, oraz dlatego, że rodzina musiała jej udzielać materialnej pomocy. W Rybnickiem przed świętem górniczym „Barbórką” wydobywano dodatkowy wózek węgla na zowitkę. Oznaczało to, że wartość tego wydobycia szła na konto Spółki Brackiej, która później wypłacała zowitce jednorazową zapomogę pieniężną¹⁷.

Dzieci chowano niezwykle surowo, zwłaszcza starsze, 7—14-letnie, które przeważnie musiały już pracować. Winne były całkowite posłuszeństwo rodzicom i dziadkom, a szacunek wszystkim starszym od siebie. Podobną hierarchię szacunku dla starszych zachowywano we wszystkich grupach wiekowych rodzin, a także w pracy wobec pracodawcy, zwierzchnika i wyższych rangą zawodową kolegów. Wyrażało się to m.in. w sposobie wzajemnego zwracania się w drugiej osobie — przez „wy” lub dla podkreślenia wyjątkowego uznania i szacunku, w trzeciej osobie — przez „oni”. W bezpośrednich stosunkach do równych wiekiem, stanowiskiem, do młodych zwracano się przez „ty”.

Początkowo w kopalniach i w przemyśle zatrudniano całe rodziny. Nieraz przychodziły one samorzutnie pomóc ojcu w pracy przerastającej jego możliwości fizyczne. Zatrudniano też odpłatnie przy lżejszych pracach kobiety i młodocianych. Zarobki ich były niższe. Zasadniczo jednak praca w przemyśle i górnictwie była wyraźnie męskim zajęciem, a kobiety do momentu wyjścia za mąż mogły podejmować pracę tylko na powierzchni, np. przy płuczkach, przy drobnej produkcji przedmiotów użytkowych i pomocniczych pracach porządkowych. Szły też na służbę i jako pomocnice krawieckie. Było jednak przyjęte, iż kobiety zamężne nie pracowały zawodowo, lecz zajmowały się gospodarstwem domowym, nierzadko też gospodarstwem rolnym, w czym obowiązkowo pomagały dzieci i starzyki. Dbały też o ład. czystość i estetykę mieszkania, etyczno-religijne wychowanie dzieci, przestrzeganie przez rodzinę tradycji obyczajowych i obrzędowych. Kobieta-matka czuwała nad właściwym i oszczędnym gospodarowaniem budżetem domowym. Ojciec i inni pracujący członkowie rodziny musieli jej oddawać tygodniowe zarobki, które były odpowiednio dzielone z przeznaczeniem na: codzienne utrzymanie, tj. jedzenie, odzież, środki czystości, na tabakę dla ojca, na wyprawę dla córek i na nie przewidziane wydatki, zwłaszcza wynikające z bezrobocia.

Te odłożone na boku pieniądze oszczędzano nawet z najniższych dochodów. Oszczędzano na wszystkim, ucząc tego dzieci. Nawyk wpojo-

⁴⁷ Zgodnie z instrukcją Ustawy z 1769 roku, porządkującej stosunki prawne w zakresie przemysłu górniczo-hutniczego, zaprzysiężeni górnicy i część hutników płacili składki i należeli do Spółki Brackiej, dzieląc się w niej na 4 klasy. Decydowało to o wymiarze renty i emerytury dla niezdolnych do pracy z powodu stanu zdrowia bądź wieku. Wdowy, jeśli nie wyszły za mąż, też je otrzymywały. Spółka Bracka wypłacała zasiłki chorobowe i zasiłki na dzieci. W razie porzucenia pracy — składki były stracone.

79