image007

98

98

\

«

V

&

\

danego pytania w wywiadzie. Założono, że osoby w sytuacji podwyższonej potrzeby domknięcia (za pomocą hałasu klimatyzatora) będą wybierały pytania charakteryzujące się znacznie wyższym poziomem abstrakcji i ogólności niż osoby w sytuacji niskiej potrzeby domknięcia. Otrzymane wyniki dostarczają poparcia dla tej hipotezy. W drugim eksperymencie sprawdzano, czy istnieje związek między poziomem abstrakcyjnos'ci stawianych w wywiadzie pytań, a rodzajem afektywnej reakcji osoby na nie odpowiadającej. Założono, że wzbudzona potrzeba domknięcia doprowadzi do zadawania pytań w bardziej abstrakcyjnej formie, a tym samym wpłynie na wytworzenie poczucia dystansu i obcości pomiędzy uczestnikami dialogu. Rzeczywiście, wyniki wskazują, że jeżeli pytania zadawane są w bardziej abstrakcyjnej formie, to i odpowiedzi formułowane są bardziej ogólnie, a odpowiadający wskazują na brak poczucia wspólnoty i bliskości z przeprowadzającym wywiad, jak to się dzieje w przypadku zadawania pytań konkretnych. Wyniki te znajdują potwierdzenie także w eksperymencie, w którym zaaranżowano naturalną sytuację wywiadu.

Potrzeba domknięcia wyraźnie wiąże się także z utrzymywaniem przekonań konserwatywnych, takich, których trzon stanowi niechęć wobec zmiany oraz akceptacja istniejącego status quo. W 2003 roku John Jost i współpracownicy opublikowali artykuł, w którym dowodzą, że rezultaty wszystkich ważnych badań nad psychologicznymi uwarunkowaniami przekonań politycznych, szczególnie tych uwzględniających zjawiska autorytaryzmu, nietolerancji na wieloznaczność, dogmatyzmu, zamkniętości mentalnej, sztywności lub złożoności poznawczej, dadzą się opisać i wyjaśnić z wykorzystaniem pojęcia „motywacja” (Jost, Glaser, Kruglanski i Sulloway, 2003). Ich zdaniem, konserwatywne ideologie, tak jak każde inne przekonania, są przez ludzi przyjmowane przynajmniej w części dlatego, że odpowiadają ich psychologicznym potrzebom i motywacjom. Innymi słowy, istnieją wyraźne, psychologiczne powody, dla których ludzie posiadają określone przekonania i kierują się nimi w życiu (Kruglanski, 1989; Kunda, 1990)/j3adacze_udowądniają,.że kształtowaniu przekonań towarzyszy^ proces .dopasowywania, indywidualnych, potrzeb i motywów (ńp. domknięcia) dojtreści, jakie.te.przękonania oferują. Jeżeli nadrzędnym celem jednostki jest posiadanie^stabilnej i pewnej wiedzy na. dany temat (potrzeba domknięcia), to podstawowymjnechanizmem motywacyjnym będzie .dążenie do redukcji niepewnością jaka pojawią się zawsze w sytuacji nowej, złożonej _t niezrozumiałej .^Redukowanie niepewności jest możliwe poprzez podtrzymywanie śtiłycHTstabilnych, pewnych przekonań o świecie społecznym. Zdaniem badaczy właśnie treści konserwatywne wzmacniają ten mechanizm (Jost i wsp., 2003). Okazało się jednak, że czasowo i sytuacyjnie wzbudzany motyw domknięcia może prowadzić do ujawnienia tak przekonań liberalnych, jak i konserwatywnych, w zależności od stale dostępnej w umyśle ideologii (np. Green-berg, Simon, Pyszczynski, Solomon i Chatel, 1992; Liberman, Idson, Camacho i Higgins, 1999). Innymi słowy, jeżeli wzbudzone zostanie poczucie niepewności, na przykład poprzez manipulację presją’czasu lub nudą, ludzie skłonni-będą swoje sądy^formulować na podstawie przekonań dobrze zakorzenionych w świadomości, A te mogą być przecież różne, zarówno konserwatywne, jak i liberalne. Dobitnie pokazały to badania przeprowadzone w Polsce (Kossowska, 2002b; Kossowska i Van Hiel, 2003; Golec 2001). O ile badania w Europie Zachodniej konsekwentnie wskazywały na związek motywacji do domykania z preferencjami prawicowymi zarówno w sferze ideologii, jak i ekonomii, o tyle badania w Polsce pokazały dodatni związek.z...preferencjami,prawicowymi w sferze ideologtczneiraliTlewicowymi w sferze ekonomicznej. Uczestnicy badań sięgali po prostu dólreści specyficzny cli dla swojej kultury. Okazało się, że to, co trwale dostępne w umysłach Polaków, to przywiązanie do tradycji i wartości chrześcijańskich z jednej strony, ale i popieranie równej dystrybucji dochodów, sprzeciw wobec wolnego rynku, brak szacunku dla własności prywatnej, z drugiej.

Podsumowanie

Podsumowując, związek potrzeby domknięcia i sztywności wydaje się wyraźny. Dla potrzeby domknięcia typowa jest tendencja do:

1)    redukowania zakresu przetwarzania informacji i generowania hipotez (np. Mayseless i Kruglanski, 1987; Kossowska i Chmiel, 2005);

2)    wzmacniania pewności co do sformułowanego sądu (np. Kruglanski i wsp„ 1993);

3)    koncentrowania procesu poszukiwania informacji raczej na jej prototypowych niż diagnostycznych parametrach (np. Mayseless i Kruglanski, 1987);

4)    wykorzystywania pierwszych dostępnych informacji, co prowadzi do efektu pierwszeństwa, zakotwiczenia lub aktywizacji treści stereotypowych (np. Kruglanski i Freund, 1983; Webster i Kruglanski, 1994);

5)    popełniania błędu korespondencji (Webster, 1993);

6)    wykorzystywania w procesie formułowania sądów pojęć dostępnych w umyśle sądzącego (Ford i Kruglanski, 1995; Kossowska i Urbaniak, w przygotowaniu);

7)    preferowania wiedzy konsensualnej (np. Kruglanski i Webster, 1991);

8)    preferowania wiedzy ogólnej, możliwej do wykorzystania w wielu różnych sytuacjach (np. Rubini i Kruglanski, 1997);

9)    preferowania przekonań konserwatywnych wyrażających się oporem wobec zmian i dążeniem do utrzymania istniejącego status quo (np. Jost i wsp., 2003; Kossowska, 2002b; Kossowska i Van Hiel, 2003).

Wszystkie te stwierdzone rezultaty, typowe dla potrzeby domknięcia, stanowią o sztywności lub sztywnych zachowaniach, zarówno na poziomie procesu poszukiwania i przetwarzania informacji, jak i niezmienności raz sformułowanego sądu. Można w związku z tym uznać, że potrzeba domknięcia stanowi współczesną konceptualizację sztywności. Warto jednak podkreślić, iż korzystne jest definiowanie sztywności w kategoriach formalnych charakterystyk procesów związanych z poszukiwaniem i przetwarzaniem informacji oraz ich aspektów treściowych. O parametrach formalnych sztywności w tym ujęciu decyduje specyfika przebiegu procesów „chwytania” i „zmrażania” informacji. Aspekt treściowy dotyczy natomiast materiału, na jakim owe procesy działają.