img376

WSTĘP KRONIKA. RĘKOPISY 1 WYDANIA 57

orientacji™. Najważniejsza jest grupa sześciu rękopisów spisanych z końcem XII w. lub na przełomie XII—XIII, i z początkiem XIII w., z których dwa są, niestety, stracone. Uważany za najstarszy z istniejących:

Rękopis Budziszyński (rkp. Bud.), Knihovna Narodni-ho Musea v Prazc sygn. VIII' 69, składający się z 73 kart pergaminowych o wymiarach 240 x 160 mm, pochodzi najpóźniej z przełomu XII i XIII w.; jest to przekaz o wysokiej wartości, niestety, poważnie zdefektowany. Pierwszą kartę, z której został wąski strzępek ze śladami czerwonego inicjału, odcięto już przed końcem XV w., jak świadczy odznaczenie składek rękopisu przeprowadzone pismem z tego czasu, zaczynające się od obecnej pierwszej karty; na jej iliczapisanej górnej połowic nalepiono obrazek przedstawiający gród praski oraz postacie Czecha i Lecha, narysowany w drugiej połowic XIV w. Już po pięl-nastowiccznym oznaczeniu składek wyrwano 12 kart z drugiej i tizeciej księgi Kroniki Czechów^{1 2 3 4 5 6 7}'. W rękopisie tym nic było prologu do proboszcza Sewera. Nie wiemy, gdzie powstał rkp. Bud. Pierwszym śladem jego losów są notatki marginalne wpisane przez Wacława Korandę młodszego, trzykrotnego rektora Uniwersytetu Praskiego, słynnego

⁷⁷ Szczegółowe opisy znajdują się przede wszystkim we wstępach do wydań krytycznych, klóre niżej wymieniam.

⁷¹ Podaję pierwsze i ostatpie zwroty trzech tuk w rkp. Bud. na stronach tłumaczenia: pierwsza luka zaczyna się w rozdz. 47 ks. I! s. 134 od stów: „Dlatego pewni już miłosierdzia", kończy III. 14 s. 155 słowami: „przez siostrę szwagier Fryderyk"; druga luka zaczyna się w III. 17, s. 157 od słów: „ukazuje się na polu z sześcioma pięknie wyćwiczonymi legionami” do slow III, 20, s. 162: „uczyni król zlotem”; trzecia luka zaczyna się w III, 27, s. 172, od słów: „wszyscy, którzy pochodzili z Moraw", a kończy will. 32, s. 177 słowami: „aby uczyniwszy pokój Borzywoj".

działacza husyckicgo, oraz jego monogram na tylnej wyklejce oprawy, świadczący, że rękopis należał do jego biblioteki. Później rkp. Bud. znajdował się w bibliotece rodu Rosenbergów, a następnie w królewskiej bibliotece w Pradze; wtedy badał go Jcśin, jednak siedemnastowieczne notatki marginalne nie sąjego pióra. Prawdopodobnie, uciekając z kraju, Jcśin zabrał z sobą rękopis i nie jest wykluczone, że już za jego pośrednictwem znalazł się on w bibliotece Gersdorfów w Budziszynic, skąd w latach pięćdziesiątych XX w. jako dar prezydenta NRD Wilhelma Piecka złożony został w Muzeum Narodowym w Pradze⁷². Rkp. Bud. jest głównym pierwowzorem rkp. Br. i jedną z podstaw redaktora rkp. Kap.

Dwa kolejne rękopisy, jedyne pośród ocalałych z wcześniejszej grupy, zawierają pełny tekst Kroniki Czechów, bez większych luk. i wykazują swoiste cechy różnych pierwowzorów”. Z obydwu bardzo ważnych, ważniejszy chyba jednak jest:

Rękopis Sztokholmski⁸'’ (rkp. Szt.) Kroniki Czechów, wpisany na karty 294r do 304r największej księgi świata.

I.VI WSTĘP

DOTYC1ICZASOWE WYDANIA „KRONIKI" TIIIETMARA I.V1I

nim się interesować i kiedy podjęto pierwsze próby wy- ' dawnicze, pojawiły się na poszczególnych stronach kodeksu ' różne notatki i uwagi, przeważnie na marginesie, lecz także między wierszami. Odtąd aż do XIX wieku oryginał Kroniki narażony był na ciężkie próby tego rodzaju ze strony swoich miłośników. Dopiero wzrastający z biegiem czasu kult dla zabytków zapewnił i temu pomnikowi piśmiennictwa należytą ochronę.

B. Tzw. Przeróbka korbejska

Jak wyżej zaznaczono, kolo roku 1120 oryginat Kroniki I hielmara został wypożyczony z klasztoru św. Piotra do klasztoru korbejskiego, gdzie dokonano jego odpisu. Nic był to jednak odpis dosłowny. Mnich korbejski bowiem, który się podjął tego zadania, poprawiał i przerabiał przysłany tekst pod względem stylistycznym oraz wprowadził doń szereg interpolacji. Dlatego też nazwano powstały w len sposób odpis Przeróbkąkorbejską. 7. tej właśnie Przeróbki korzystał w połowic XII wieku Annalista Saxo^<0, który mógł dorzucić przy (ej okazji niejedną do niej wstawkę. Po zużytkowaniu jej przez tego kronikarza Przeróbka korbejska ulegała dalszym uzupełnieniom. Nic dochowała się ona w oryginalnej postaci, lecz tylko w późniejszym odpisie, pochodzącym z końca XIV wieku.

Jak to się często zdarzało w klasztorach, odpis Przeróbki korbejskicj został połączony razem z innymi rękopisami, zawierającymi żywoty świętych, w jeden kodeks, który następnie, w nieznanych bliżej okolicznościach, został darowany w roku 1612 kolegium jezuitów w Paderborn. Stąd na drodze wymiany kodeks ów dostał się do bibliote-

“ M.G. SS. VI. s. 542-777.

ki bollandystów w Antwerpii. O tych jego kolejach świadczą trzy notatki wewnątrz kodeksu: jedna z roku 1612 na fo. 283: Lib. Coli. Societatis Jesn Paderborn anno 1612 oraz dwie jednobrzmiące na fol. I i 3, pióra Daniela Pa-pcnbrocha: Gadce B. Collegio Societatis Iesu Paderborn, donatus anno 1612 penenit ad musaeum Scriptornm Ant-yerpiaecomutatione librorwn. Po likwidacji biblioteki bollandystów w Antwerpii w roku 1827, kodeks przekazany został Bibliotece Królewskiej w Brukseli, gdzie się znajduje do dnia dzisiejszego pod sygnaturą 7503-7518.

Kodeks, zawierający Przeróbkę korbejską, przedstawia sięjako średniej wielkości tom pergaminowy in folio, w którym, jak wspomniano, Kronika Thictmara zajmuje część tylko, mianowicie fol. 211-278. Kodeks ma podwójną fo-liację; dawniejszą, zaczynającą się od 4 karty, bez liczby 69, ale z podwójną liczbą 209, i nowszą, według kolejnego porządku kart, bez żadnych opuszczeń i naddatków.

Przeróbka korbejska miała duże znaczenie dla badaczy naukowych: pozwoliła mianowicie odtworzyć tekst Kroniki w tych częściach, które zaginęły w kodeksie drezdeńskim. Poza tym stanowi ona ciekawy dokument dla poznania rozwoju ówczesnej historiografii oraz dla badań nad średniowieczną łaciną.

5. DOTYCHCZASOWE. WYDANIA „KRONIKI” TIIIETMARA

1. Pierwsze wydanie Kmniki Thictmara sporządził w roku 1580 wspomniany wyżej mistrz Rcincrus Reincccius przy współudziale P. Albinusa. Trudno ustalić, jak wyglądał ten współudział. Ślady pracy Albinusa znajdują się w postaci notatek na kartach kodeksu drezdeńskiego. Od niego również pochodzi wiersz okolicznościowy utniesz-

E. Urbńnkova, Zbytky kniltomy M. Vóclaea Korandy ml. v Uni-Yersitni knihovnć v Prazc Roćenka Univcrsitni kniluwny v Prazc 1956, Praha 1958, s. 139 i 155-156. Autorka stwierdziła, żc ręką Korandy pisane są notatki marginalne czerwonym atramentem aż do k. 43 oraz na k. 70 i nasi.

⁷¹M. Wojciechowska, Ze studiów nad rękopisami Kosmasa, s. 11

16.

⁷⁷ Z punktu widzenia historii sztuki opracował kodeks A. Friedl,

Koder Gigas, Praha 1929, a napisali o nim: S. Lindbcrg, Codcx Gigas,

Biblis Stockholml957. s. 11-27 i M. Wojciechowska, O największym

kodeksie czeskim. Studic o nikopiscch, Praha 1964, s. 1-45; prace te nic

zajmują się bliżej odpisem Kroniki Czechów, podają poprzednią litera

turą o kodeksie.