gender008

14

Kino, kotleta i...

W nalano mitu leży to. zc Opróżnia on znak 2 jogo znaczenia. Fotos z filmu LA FEE SANGUINAIRE (Krwawa czaiodziejka) Rolanda Lethema

tego, co pojawiało się na ekranie. Stałej ikonografię wprowadzono po to, by pomagać w rozumieniu i dostarczać publiczności podstawowych środków do rozszyfrowania opowiadania Ikonografia jako szczególny rodzaj znaku lub wiązki znaków, korzystająca z określonych konwencji w obrębie hollywoodzkich gatunków. po części odpowiada za stereotypizację kobiet w kinie komercyjnym w ogóle, ale fakt. źo mamy do czynienia ze znacznie większym zróżnicowaniem ról męskich niż kobiecych w historii kina. łączy się już z ideologią seksistowską I podstawową opozycją, w myśl której rnężczyzn lokalizuje się w obrębie historii, a kobiety traktuje się jako ahistorycznc i wieczne. W miarę rozwoju kina stereotypizację mężczyzny zaczęto interpretować jako pogwałcenie właściwego sposobu realizacji pojęcia ‘postaci", ale kobiet to nic dotyczyło. Dominująca ideologia przedstawiała je jako wieczne i niezmienne, z wyjątkiem tych modyfikacji, które łączyły się np. z modą.

Ogólnie rzecz ujmując, mity rządzące kinem nie różniły się niczym od tych. które rządziły innymi wytworami kultury: odnosiły się do standardowego systemu wartości determinujące-

KISJEV|

go wszystkie systemy kulturowe danej społeczności..).

Mit jako forma mowy lub dyskursu reprezentuje podstawowy sposób traktowania kobiet w kinie. Transmituje i transformuje ideologię seksizmu, czyniąc ją niewidzialną - gdy zostaje ona uwidoczniona. mit znika i przeto przedstawienie staje się naturalne. Ten proces stawia problem stereotypizacji kobiet w odmiennym świetle. Po pierwsze, taki pogląd na sposób funkcjonowania kina kwestionuje przekonanie, iż kino komercyjne w większym stopniu manipuluje obrazami kobiet niż kino artystyczne. Można dowodzić. iż dokładnie za sprawą hollywoodzkiej ikonografii system stawia opór nieświadomemu działaniu mitu.

Ideologia seksistowską jest obecna także w europejskim kinie artystycznym, mimo że ste-reotypizacja wydaje się tu mniej oczywista. W naturze mitu leży to, żc opróżnia on znak (obraz kobiety, funkcja kobiety w opowiadaniu) z jego znaczenia i nakłada nań znaczenie inne. które tym samym jawi się jako naturalne. Możemy z tego wyciągnąć wniosek, że film artystyczny w większym stopniu niż popularny powoduje inwazję mitu. Ten punkt staje się szczególnie istotny w momencie, gdy zaczynamy analizować narodziny kina kobiecego. Zazwyczaj przyjmuje się. że kobiety pracujące w Hollywood (Dorothy Arzner, Ida Łupino, Lois Weber i la) znajdują niewielkie możliwości autoekspresji w obrębie dominującej ideologii seksistowskicj; są one symbolami kobiet i niczym więcej. W istocie, ponieważ ikonografia w pewien sposób stawia większy opór niż realistyczna charakterystyka mityczne właściwości pewnych stereotypów/ sta ją się łatwe do uchwycenia i można się nimi po służyć jako skrótem odnoszącym się do trądy cji ideologicznej, by w ten sposób dokonać jej

jCirłc, fcccićtfi i,.,

15

* *You Dont kr.o* whst You‘re D&ng Do You. Mf. Jones?". "Spare F.o" loty 19/3

'Praw podobieństwa

krytyki. Jest rzeczą możliwą, by odłączyć ikony od mitów i tym samym odżegnać się od ideolo-gi seksistowskiej. w obrębie której film powstał. Dorothy Ar2ner 2 pewnością robiła U2ytck z takich technik, a prace Nelly Kapłan są w tym względzie szczególnie ważne. Jako reżyserka europejska rozumiała niebezpieczeństwo inwazji mitu w odniesieniu do znaków sztuki filmowej i świadomie posługiwała się hollywoodzką ikonografią, by się temu przeciwstawić. Sposób traktowania tzw. crazy comedy przez niektóre reżyserki (np. Stephanie Rolhman) wynika z tych samych względów.

Odrzucając socjologiczną analizę kobiety w filmie, odrzucamy spojrzenie na tę sprawę w kategoriach realizmu, ponieważ łączy się to z przyjęciem naturalnej oczywistości dcnotacji znaku i przeczy działaniu mitu. W obrębie seksistowskiej ideologii oraz kina zdominowanego przez mężczyzn, przedstawia się kobietę jako to. czym ona jest dla mężczyzny. Laura Mul-vćy w swym Wysoce użytecznym eseju o Allenie Jonesie* - przedstawicielu sztukipop - wskazuje. że w pracach Jonesa kobieta jako kobieta nie istnieje. Fetyszystyczny obraz odnosi się tylko do męskiego narcyzmu: kobieta nie przed -stawia siebie. lecz - poprzez przemieszczenie -męski fallus. Jest to zapewne prawdą, że poza niezwykłym eksponowaniem kobiety jako spektaklu w kinie, kobieta jako taka jest nieobecna Analiza socjologiczna, korzystająca z badań nad powracającymi rolami i motywami, prowadziłaby do krytyki polegającej na wyliczeniu tego. co łączy się z karierą, domem, macierzyństwem. seksualnością, analizującej kobiety jako główne postaci w opowiadaniu etc. Jeśli patrzymy na obraz kobiety jako znak w obrębie seksistowskiej ideologii, dostrzegamy, ze portret kobiety jest przedmiotem podporządkowanym prawu prawdopodobieństwa, prawu, które reżyserzy bądź respektują, bądź mu się przeciwstawiają. Prawo prawdopodobieństwa (to. co determinuje wrażenie realizmu) w kinie jest odpowiedzialne za represję obrazu kobiety jako kobiety i celebrowanie jej nie-istnienia.

Ten pogląd stanie się całkiem jasny, gdy przyjrzymy się filmowi, który obraca się wokół kobiety i pojęcia żeńskiej gwiazdy. W swojej analizie filmu Sternberga MAROKO, krytycy z "Cahiers du Clnćma" wyodrębniają działający tu system. Aby mężczyzna mógł pozostać w centrum unfwersum tekstu, który' koncentruje się na obrazie kobiety, autor zmuszony jest poddać represji pojęcie kobiety jako istoty społecznej i seksualnej (jej Inność) i zarazem zaprzeczyć opozycji mężczyzna-kobieta A zatem kobieta jako znak staje się pseudo-centrum dyskursu filmowego. Rzeczywista opozycja, którą ustanawia znak to mężczyzna - nie-mężczyzna. którą Sternberg realizuje męskim przebraniem, osłaniającym obraz Dietrich. Ta maskarada wskazuje nieobecność mężczyzny, nieobecność, która zostaje zarazem zanegowana i przywrócona przez mężczyznę. Obraz kobiety staje się jedynie śladem wykluczenia i represji Kobiety. Cały fetyszyzm. jak zauważył Freud, jest fallicznym zastąpieniem, projekcją męskiej fantazji narcystycznej Star system jako całość zależy od fetyszyzacji kobiety. Wiele pracy włożonej w star system koncentruje się na gwieździe jako ognisku fałszywych, alienu-jących marzeń. To empiryczne podejście w istotny sposób łączy się z efekiami star systemu i reakcją publiczności. Tym. na co wskazuje fetyszyzacja gwiazdy jest zbiorowa fantazja fallocentryzmu

Jest to szczególnie ciekawe, gdy przyjrzymy się osobowości Mae West. Wiele kobiet odczytywało próbę obalenia męskiej dominacji w jej parodii star systemu i werbalnej agresji Jeśli jednak przyjrzymy się bliżej, znajdziemy w jej osobowości liczne ślady faiiicznego zastąpienia. które sugeruje coś wręcz przeciwnego Sam głos jest wybitnie męski, sugerując nieobecność mężczyzny, ustanawia dychotomię mężczyzna - nie-męźczyzna Falliczna charakterystyka stroju posiada elementy fetyszu. Wprowadzony element żeński • obraz matki, wyraża męskie fantazje edypiczne. Innymi słowy, na poziomie nieświadomym, osobowość Mae West doskonale współgra z ideologią seksistowską. W żaden sposób nie obala istniejących mitów, lec? wzmacnia je. Wydawcy "//omen and Film* w słowie wstępnym zaatakowali pojęcie teorii

PkTMSZMZAClA KOBI £Tp