gender014

Kino, kotleta i...

^PRAWO

'irjo, kotleta i..

CZŁOWIEK MAŁPA zakłóca nasze oczekiwania w zak/esteprzedstawienia patriat-chalnego signifisntu Johnrty Wcissmullcf jako Tarzan

kobieta w kinie nic przemawia własnym głosem. że to mężczyzna włada językiem - on mówi a kobieta jest wypowiadana. Jednakże sposób przedstawienia Janc w filmie CZŁOWIEK MAŁPA rzuca wyzwanie temu poglądowi. W przeciwieństwie do powieści, to nie mężczyzna. lecz kobieta oznacza język i cywilizację, kobieta. która uczy mówić Tarzana, człowieka-małpę. W filmach z Tarzanem pochodzących z lat trzydziestych. oboje_- kobieta i mężczyzną -otrzymują główne role w grze o podtrzymanie Prawa. Tarzan jest bliższy naturze-, obdarzany jest znajomością Prawa Dżungli i silą. za pomocą której je wymusza, lecz to Jane jest tą. która

t/unj<ux Hdwi

hlpKlL DEi^T 1/-4M POI

posiada język i władzę, by 'wypowiadać" nie tylko prawo Tarzana, któremu w pełni sprzyja, lecz także prawo'cywilizowanego". pairiarchalnc go społeczeństwa, kióre na koniec odrzuca Opinia La-cana, iż relacji do dyskursu kobieta jest nie cała i że w stosunku do porządku symbolicznego pozostaje w relacji drugiego stopnia, budzi wątpliwości, gdy weźmiemy pod uwagę przedstawienie różnicy seksualnej w filmie CZŁOWIEK MAŁPA w filmach z parą Welssmiiller - O Sulli-van. Prawo, o którym mowa nie jest prawem Ojca. lecz prawem Matki - Matki Ziemi. Jednakże nim przedstawimy ten pogląd, proponuję, by bliżej przyjrzeć się sekwencji, w której Jane uczyTarzana mówić. Lekcja zaczyna się tuż po tym, gdy Tarzan uratował Jane przed zalotami małpy-samotnika. Janc mówi wówczas Dziękuję Ci, że mnie obroniłeś. Tarzan pyta Mnie? Jane próbuje nxr wyjaśnić znaczenie tego terminu, powtarzając zdanie i wskazując na siebie, gdy wymawia zaimek mnie. A także odpowiada Nie! Dla Ciebie ja jestem ty. Tym samym terminy ja i ty stają się wzajem wymienne. Ja Tarzan, ty Jane może równie dobrze brzmieć Ja Jane, ty Tarzan. Ta wymiana tożsamości zostaje wzmocniona w kolejnej sekwencji, kiedy Tarzan ucząc się wymowy ich imion, powtarza Jane - Tarzan tak często, iż zaczyna brzmieć to jak echo. A kiedy później, para pływa razem w jeziorze, ich fizyczne tożsamości także wydają się mieszać, sugerując, że jedno jest odbiciem drugiego.

W cyklu filmów o Tarzanie przedstawicielami porządku patriarchalnego śą biali łowcy i podróżnicy. .ImpęnaTIśćrjak ojciec Jane. który przybył do Afryki, szukając bogactwa i władzy.

Uważają oni, że przewyższają Afrykańczyków pod każdym względem, ignorują ich prawa i lekceważą prawa dżungli. Strzelają do tubylców tak jakby strzelali do zwierząt. Jako czarne charaktery reprezentują zdradziecki, skorumpowany świat cywilizacji, przeciwstawiony okrutnemu, lecz sprawiedliwemu światu natury. W filmie CZŁOWIEK MAŁPA świat ten jest traktowany jako świat Matki Natury'. CZŁOWIEK MAŁPA reprezentuje nową wersję uniwersalnego tematu niebezpiecznej podróży do tajnego świata podziemi (jaskinia, grota), gdzie grzebie się zmarłych razem z bogactwami i skarbami, które zdołali zgromadzić za życia. W tym tekście mamy do czynienia z wariantem podróży obejmującym zarówno wejście na niebezpieczną, stanowiącą tabu skarpę Mutia jak i zejście w Dolinę Śmierci, bajkowe cmentarzysko słoni, gdzie można wejść tylko przez tunel przypominający macierzyńskie łono, ukryty za kaskadami wodospadu. Na początku podróży ojciec Jane czyni znamienną uwagę: Matka Ziemia musiała mieć do ukrycia jakąś szczególną tajemnicę, skoro wzniosła ścianę taką jak ta. Tajemnica łączy się z postacią matki, obecnej w filmie jako Matka Ziemia, czyli dżungla, dom nieprzebranej mnogości form życia. Wyrażenie Matka Ziemia oznacza wszechmoc matki na poziomie fantazmatycznym, postaci, któ ra włada życiem i śmiercią i której władza oznacza kruchość porządku symbolicznego. Freud był świadomy tej potęgi matki, kiedy porównywał ją z wielkimi matkami - boginiami ludzi Wschodu... będącymi zarazem kreatorkami i niszczycielkami - boginiami życia i płodności, ale też boginiami śmierci. Jeśli władzę matki obalono w rzeczywistości, pozostaje ona rozpoznawana przez mit w kategoriach fantazmatycznych.

W filmach z Tarzanem dżungla staje się metaforą ciała matki. Dżungla, podobnie jak postać matki, oznacza niebezpieczeństwo ischro-nienie, życie i śmierć. Lecz tajemnica matki, o której mówi ojciec Jane nie polega po prostu na tym. że nie można uniknąć matki i śmierci, lecz także i to. że matka jest pre-edypalną matką fal-liczną. Jest ona jak androgyniczna bogini Egiptu - Nut. matką falliczną z piersiami, głową sępa i penisem w stanie erekcji Dziecko początko wo przypisuje fallus matce, nie ojcu - później ojciec przypisuje fallus sobie. To właśnie matki - falliczna matka - jest pochowana na cmenl tarzysku słoni; jej tajemniczy skarb symbolizu l ją kly słoni, które sterczą w piaskach rzeki Męź-J czyżni. którzy próbowali zniszczyć cmentarzyskcl i 2agrabić skarb, nieodmiennie giną i wracają! do ziemi, którą tak bezmyślnie pustoszyli. Sek-f wencja na cmentarzysku słoni wzmacnia glów -l ny temat filmów o Tarzanie - cywilizacja po-, wstała na ruinach znacznie starszego porzą-j dku. porządku matki i świata naturalnego, kló-r re rządzą cyklem życia i śmierci.

CZŁOWIEK MAŁPA to interesujący, prowokujący film. Zrealizowany w początkach ery | dźwiękowej, poprzedzający czasy wzmożonych J nacisków cenzury, tekst ten (jak wiele innych tego okresu) nie poddaje się łatwo kategoryzacji wedle wzorów 'tekstu klasycznego*. Jest to | szczególnie wyraziste, zważywszy jego relację j wobec różnicy seksualnej. Wydaje się. iż na wczesne lata trzydzieste przypadł jedyny w swym rodzaju moment w historii hollywoodzkie-1 go kina. kiedy to eksperyment byl na porządku j dziennym i przed filmem otwierały się nowe. ’ znamienne i ekscytujące drogi. CZŁOWIEK MAŁPA.nie tylko wykorzystuje różne cechy, | które później będą charakteryzować gatunki | tak odmienne jak western i musical, lecz także zakłóca nasze oczekiwania w zakresie przedstawienia patriarchalnego signifiantu. konstruk- ; cji różnicy seksualnej i kodów voyeuryzmu w 1 hollywoodzkim kinie. W filmie tym niekonwenc- ' jonalne jest przede wszystkim przedstawienie kobiety. Ty nauczyłaś mnie mówić, ja nauczę cię moich sposobów - mówi Tarzan do Jane, j otwierając drogę do przedstawienia kobiety. ’ która jest nie tylko podmiotem w obrębie symbolicznego porządku, ale którą się zachęca do . odrzucenia pułapek kobiecości, aby osiągnęła nowy status Co ciekawe, rozwój Jane jest pa- ' ralęlny do utraty znaczenia, jakie miał dla niej świat, który pozostawiła za sobą - świat patriar-chalnych wartości i struktur. Jane przedstawia niezwykły przypadek rekonstrukcji kobiety jako "kozaka" w obrębie znaczących praktyk hollywoodzkiego tekstu.

'Continuum* 1937. vo!.1, N-M I Tłumaczyła Alicja Helman

'i*ORfyDQC ?AT?lARCł\ALN^

HATCA _{t A} ZilŁNlA