IMGG67 (2)

rych złożony wysiłek umysłowy był usunięty, jako niebezpieczeństwo podniesienia twórczości ponad poziom zbiorowego kapelusza. Ludzie dojrzali, o ile z profesji nic zajmowali się tyciem literatury, a więc takie historią jej chorób, nieraz zapewne łapali się na tym, te gdzieś w jakimś ciemnym zaułku ich duszy czerwienił się wstyd za te naiwności, które kazano im przeżywać; i jeśli ordynarnie nic wypychali poezji do pokoju dziecinnego, milczeli. W takich warunkach marzenie, ażeby dzieła poetyckie zabłądziły kiedyś pod strzechy, nic było utopią; wieś, która była ich źródłem, mogła być takie ich ujściem. A te mogło to się stać z dziełami, które stanowią wieżowy wzrost naszej poezji, powszechnym jest mniemanie, te taki spław jest drogą arcydzieł. Stawia się tezę, te „prawdziwe" dzieło sztuki „przemawia bezpośrednio" do wszystkich. Z właściwości, związanej genetycznie z naszym romantyzmem, czyni się właściwość uniwersalną. Szlachetne bezdroża przebrukowuje się na drogę.

Za właściwość romantycznego tworzenia uważam także dążenie do unarodowienia naszej sztuki za pomocą pierwiastków ludowych. Wierzono, te sztuka nasza może przez czerpanie ze sztuki ludowej uzyskać oryginalność, odróżniającą ją od sztuki innych narodów. Wiara ta była owocem i pniem swej epoki. Stulecie pieszczenia różnic narodowych. Z jednej strony olbrzymi wzrost potęgi Niemiec i Rosji, a więc także wzrost ich ambicji kulturalnej, kurczowe wysiłki przeciwstawienia innym jednolitym kulturom nowoczesnym swej własnej odrębnej kultury; z drugiej strony straszne położenie uciskanych narodów, niebezpieczeństwo wynarodowienia, pieczołowite przechowywanie i gorliwe rozwijanie odrębności narodowych celem ochrony podstaw bytu narodowego. Z dwu różnych przyczyn wywodzą się tc same skutki; raz ze słabości, a raz z potęgi wynika gorączkowe hodowanie swej inności narodowej.    Czas rzucił hasło głoszące, te droga do odrębnej sztuki narodowej

wiedzie poprzez zanurzenie się w głębinach właściwości rasowych. Wkrótce chłop, jako historyczny prototyp rasy, stał się czarodziejską beczką soków rasy. Prawdą jest, te odrębności krajowe zachowały się najwierniej w ludzie. Ale jakież to są te odrębności ? Psychiczne nie. Ta sama praca, walka z ziemią,

337