IMGV04

szłego, nieznanego jeszcze dokładnie, życiaJPrzejdźmy z kolei do bardziej sżcżegołówej analiz>rwyrnienionych składników wychowania.

a)|Najbardzięj podstawową siłą, działającą w w.ychowarriu7 jest pęd życiowy do naturalnego, psychologicznego rozwoju organizmu. Pęd ten nazywamy w pedagogice(biosemj(gr. bios - życie)¹ JNa podstawie odziedziczonej konstytucji budowy ciała, systemu nerwowego i systemu hormonalnego w organizmie po rodzicach i szeregu pokoleń przodków bios wyraża się w rozmachu życiowym (biotonus), który może być od przyjścia dziecka na świat bardzo silny, intensywny, odporny na czynniki stresowe, żywotny i plastyczny albo przeciwnie może być słaby i nikły.Ijja siłę biosu więc danej jednostki składają się dane wyposażenia dziedzicznego, związane, np. z rozdzieleniem się lub nie chromosomów3(mongolizm wykazuje 47 chromosomów zamiast normalnych 46),['z prawidłowością działania enzymów](w małżeństwach krewniaczych upośledzenie umysłowe dziecka spowodowane fenyloketonurią jest nabytym zatruciem pod wpływem niewłaściwego pożywienia),jz zetknięciem się przeciwciał we krwi (czynnik Rh) itp.² Ale obok dziedziczenia biologicznego działa także w biosie dziedziczę-nie dyspozycji psychicznych, np. talentów i zdolności](np. w rodzinach Bachów, Straussów zdolności muzyczne, w rodzinie Bemouillich - matematyczne) []ub upośledzenia i zwyrodnienia moralnegoj (rodzina Jukes, Kallikak)³\Z biosem więc wiążą się wszelkie stany somatyczne i psychiczne w zakresie normalnych reakcji i ich zaburzeń, oraz utrzymywania równowagi zdrowia tak fizjologicznego, jak i psychicz-nego^Współcześnie nauka dąży do zmierzenia siły biosu w organizmie (biometria). §ios więc ukształtowany przez stan tężyzny biologicznej szeregu pokoleń genealogicznych jako naturalny psycho-organiczny rozwój każdej jednostki, odbywający się niezależnie od naszej woli, stanowi fundamentalną siłę dynamiczną, napędową całego procesu wychowawczego^ednakże siła biosu^-wynikającą z instynktu sajnoza-chowawczego. i ^rozrodczego,. z .popędów i namiętności, jest zawsze ży wiołowa iślepa, wymaga przeto ujęcia w łożysko i pokierowania jej energii do właściwych celów.

b)jPomimo swej żywiołowości siła popędu życiowego od początku istnienia człowieka zależy od pomocy i opieki wychowawczej, czyli od społecznego działania wychowawców.. (rodziców, nauczycieli), „którę znów jest unormowane zwyczajami i obyczajami, życia określonego* sppłeczeństwąjTen potężny nurt życia społecznego stara się pokierować biosem jednostki do własnych celów i podporządkować ją obowiązującym w danym zbiorowisku normom zwyczajowym, moralnym, estetycznym, jak np. przez krępowanie stóp dziewcząt na „złote lilijki” w dawnych Chinach lub wydłużanie szyi dziewczętom przez nakładane obręcze u plemion afrykańskich, przez tatuowanie ciała chłopców⁴^ właśnie siłę społeczną_Lobyczajowośęi i moralności zbiorowej, urabiającą kształt biosu.przy pomocy przymusu, nacisku, presji opinii.publicznej,^ kontroli, satyry, sankcjl.karnych itp_. form życia społecznego, nazywa się w pedagogięiptQseint(gr. ethos- obyczaj, przyzwyczajenie)¹®. Moc etosu polega na poziomie moralności grup rodzinnych, szkolnych, zawodowych czy szerszych organizacji..- narodowej j pąństwowejj. Poziom ten jest bardzo różny, lecz obecnie daje się mierzyć naukowo przy pomocy metod socjometrii.jEtos działa na bios przedejyszystkiip przez stwarzanie sytuacji wychowawczych w środowiskach społęcz-nych, w rodzinie, szkole, grupie koleżeńskiej, zawodowej itp., w których obowiązują określone wzorce postępowania, odgrywanie róljzgodnie z metodami społecznymi* ⁿP- dobrego syna, ucznia, rzemieślnika, obywatela itdJW sytuacjach wychowawczych wytwarza się poczucie powinności, obowiązku, odpowiedzialności w postępowaniu, związanym z solidarnością grupową i upodobnieniem się przez naśladownictwo innych (konformizm, np. mody). W sytuacjach społecznych zaś dzięki stosunkom grupowym i międzygrupowym kształtuje się etos pracy i zabawy, samorządu i zależności, stosunków między ludźmi i pomiędzy płciami, etos nauki, sztuki i kultury. Na skutek działania etosu w różnorodnych dziedzinach życia następuje w wychowaniu tzw. dziedziczenie społeczne lub kulturalne, o wiele ważniejsze dla rozwoju człowieka aniżeli biologiczne. Dziedziczenie społeczne jest nabywaniem drogą uczenia się przy pomocy mowy, pisma, druku, radia, obrazów

173

1

   1. C a r u s o, Bios, Psyche, Person. Alber 1957.

2

   D. M. Bon ner. Podstawy biologii współczesnej - dziedziczność (tl. z ang.). Warszawa 1964 s. 132-153; S. Skowron, Dziedziczność, Warszawa 1960 s. 305-324.

3

¹¹ S. Szutnan, S. Skowron, Organizm a życie psychiczne, Warszawa 1934 s. 187-206; K. S o ś n i c k i, Istota i cele wychowania, dz. cyt., s. 56-64.

4

F. Znaniecki, Socjologia wychowania, t. 2: Urabianie osoby wychowanka, dz. cyt.; R. Alt, Wychowanie u ludów pierwotnych (tł. z niem.), Warszawa 1960.

K. Sośnicki, Podstawy wychowania państwowego, Lwów 1933; F. Ko-n e c z n y, Polskie Logos i Ethos, Roztrząsanie o znaczeniu i celu Polski, Poznań 1921.