IMGh25

84

Szanse i zagrożenia w edukacji dzieci i młodzieży

tyczna i społeczna nie jest pobierana z zewnątrz, lecz konstruowana przez dziecko w trakcie aktywnej eksploracji otoczenia i w interakcjach z ludźmi. Mechanizmem tej zmiany jest konflikt powstający w wyniku zetknięcia się posiadanych obrazów świata i działania z nowymi doświadczeniami.

Konflikt ten zachodzi między tym, co już dziecko wie, a tym, co dociera doń wraz z nowymi informacjami. Doświadczając takiego konfliktu między posiadaną wiedzą o świecie a nowymi wiadomościami, dziecko dąży do osiągnięcia równowagi³².

Wspomniane wcześniej „sytuacje, które stanowią wyzwanie dla dziecka”, można zatem zrozumieć przez pryzmat poglądów J. Piageta jako sytuacje wzbudzające konflikt poznawczy, stanowiący źródło motywacji do rekonstrukcji wiedzy. Sposobem, który można wykorzystać do wzbudzania konfliktu poznawczego, jest krytyczne badanie, czyli metoda indagowania dzieci, prowadząca do produktywnego konfliktu poznawczego i braku równowagi³³. Innym źródłem konfliktu poznawczego są także interakcje społeczne i współpraca między dziećmi. Pracując w grupie, dziecko ma możliwość zetknięcia się z różnymi punktami widzenia, co stanowi okazję do zaburzenia równowagi poznawczej u poszczególnych osób. „Poglądy rówieśników stają się szczególnie ważne dla rozwoju poznawczego, gdy dziecko osiąga zdolność asy-milowania sprzecznych z ich własnym punktem widzenia innych osób”³⁴. Dzieje się to w okresie zanikania myślenia przedoperacyjnego, czyli około 6-7 roku życia.

Tworzenie sytuacji stanowiących wyzwanie dla dziecka jest zgodne także z poglądem J. Brunera. Jego zdaniem, wiedza, szczególnie wiedza proceduralna („wiem, jak...” w odróżnieniu od wiedzy deklaratywnej „wiem, co...”) związana jest ze skutecznym zdziwieniem.

Wiąże się ono z refleksją i zdumieniem, z chęcią poznania przyczyny zdziwienia. Zdarza się to najczęściej, gdy dziecko (twórca) jest zaangażowane w działalność kombinatoryczną i w ustawianie spraw w nowej perspektywie³³ [podkr. moje].

Jeśli chcemy zatem przyczynić się do tego, by dziecko mogło konstruować wiedzę, musimy wyzwalać owo skuteczne zdziwienie. Z dzieckiem możemy, jak przekonuje J. Bruner, rozmawiać niemal na każdy temat, musimy jednak pamiętać o tym, by używać właściwego języka.

I wreszcie, gdy czytamy o tworzeniu sytuacji, które są wyzwalające i jednocześnie pozostające w zasięgu dziecka, to nasuwają się skojarzenia z teorią L. S. Wygot-skiego, a szczególnie z twierdzeniem o strefie najbliższego rozwoju. W danym mo-

³²    Podaję za: S. Dy lak, Podstawowe założenia pedagogiczne realizowane w projekcie „Przygoda zklasą" (czyli o filozofii nauczania „Przygody z klasa”), „Edukacja” 2002, nr 3. Por. też J. Piaget, Punkt widzenia, „Psychologia Wychowawcza” 1969, nr 5.

³³    B. J.Wadsworth, Teoria Piageta. Poznawczy i emocjonalny rozwój dziecka. Warszawa 1998.

³⁴    Ibidem, s. 175.

³⁵    S. Dy lak. Podstawowe założenia..., s. 12.