Komentarz art0 Stafaski

ma zastosowanie tylko do jednej grupy zawodowej adwokatów. Prawo o adwokaturze dotyczy tajemnicy adwokata w ogóle, a art. ISO tylko fragmentu tego zagadnienia, tj. składania zeznań w procesie karnym (S. Śliwiński: Stanowisko obrońcy..., Pal. 1962, nr 8, s. 14-15; Z. Krzemiński: Problem tajemnicy..., Pal. 1959, nr 10. s. 35-39; idem: Glosa..., MP 1994, nr 10. s. 303-305). Prezentowano pogląd, że art. 180 Jest przepisem szczególnym w stosunku do art. 6 prawa o adwokaturze, prawo o adwokaturze bowiem nie odnosi się do organów wymiaru sprawiedliwości, dla których ograniczenia w możliwościach przesłuchania adwokata Jako świadka określone są w k.p.k. (M Cieślak: Zagadnienia..., s. 273-274; idem: Trójglos..., Pal. 1964, nr 3, s. 9; K. Łojewskl: Problematyka tajemnicy..., Pal. 1967, nr 3, s. 42; B. Unicka-Michalska: Ochrona tajemnicy zawodowej w polskim prawie karnym, Warszawa 1972, s. 184-186; A. Gaberle: Glosa..., PiP 1995, nr 4, s. 106-111; A. Murzynowski: Refleksje..., Pal. 1994, nr n, s. 52; R. A. Stefański: Przegląd uchwal..., WPP 1996, nr i, s. 68).

Zachowuje aktualność pogląd Sądu Najwyższego, ze Adwokata nie wolno przesłuchiwać jako świadka co do faktów, o których dowiedział się jako obrońca, udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę [arg. ex art 161 pkt 1 (ob. 178 pkt 1) k.p.k.]. W innych wypadkach adwokat może odmówić zeznań co do okoliczności, na które rozciąga się obowiązek zachowania tajemnicy określony w art. 6 ustawy z dnia 12 maja 1982 r. Prawo o adwokaturze (Oz.U. nr 16, poz. 124 z późn. zm.), chyba źe sąd [...] zwolni go na podstawie art. 163 [ob. 180] k.p.k. od obowiązku zachowania tajemnicy Zwolnienie to może nastąpić tylko wtedy, gdy ujawnienie okoliczności objętych tajemnicą - w drodze przesłuchania jako świadka - jest nieodzowne dla zapewnienia prawidłowego wyrokowania w sprawie (uchw. 7 s. SN z 16 VI 1994 r., I KZP 5/94, OSNKW 1994, nr 7-8, poz. 41 z glosami Z. Krzemińskiego, MP 1994, nr 10, s. 302-305, “Edukacja Prawnicza" 1994, nr 11. s. 269; A. Gaberte, P<P 1995, nr 4, $. 106-111). O możliwości zwolnienia adwokata od obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej przesądza wyraźne uregulowanie w art. 180 § 2 trybu zwalniania właśnie od tej tajemnicy. Treść § 3 art. 6 prawa o adwokaturze podkreśla niedopuszczalność zwolnienia adwokata od obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej, lecz pozostaje bez wpływu na zakres art. 180 § 2. Uregulowanie to nie narusza tezy 14 Międzynarodowego Kodeksu Etyki przyjętego przez Zgromadzenie Delegatów Międzynarodowego Stowarzyszenia Adwokatów w Oslo w 1956 r._# w której stwierdzono, źe "Adwokat nigdy nie powinien ujawniać tego. co zostało mu podane do wiadomości Jako adwokatowi [...] chyba źe ujawnienie tego zostało nakazane przez sąd*.

10.    W taki sam sposób trzeba traktować tajemnicę dziennikarską, z wyjątkiem określonej w art. 180 § 2. w doktrynie, podobnie jak w zakresie tajemnicy adwokackiej, wystąpiła różnica poglądów co do charakteru tej tajemnicy. Twierdzono, że Jest to tajemnica bezwzględna, a przepisy art 15 Prawa prasowego. Jako mające rangę ustawowych i późniejsze w stosunku do art. 163 (ob. 180) k.p.k. stanowią lex speclalis (J. Bafia: Polskie prawo prasowe, PiP 1984, nr 10, s. 43; H. Gajewska-Kraczkowska: Tajemnica zawodowa..., PiP 1988, nr 6, s. 81; B. Michalski: Odżywa spór..., "Jurysta* 1994, nr 4, s. 26-27; Z. Gostyński: Glosa..., PIP 1996, nr 1, s. 107; idem: Tajemnica dziennikarska..., s. 93-100). Podkreślano też, że przepisy k.p.k. mają w pełni zastosowanie do tajemnicy dziennikarskiej (H. Pracki: Granice..., PG 1987, nr 1, s. 5; idem: Jeszcze o tajemnicy..., GP 1987, nr 8, s. 5; Z. Młynarczyk: Tajemnica zawodowa..., PiŻ 1987, nr li, s. 4; J. Sobczak: Prawo prasowe. Komentarz, Poznań 1992, s. 48-49; idem: Polskie prawo prasowe, Poznań 1993, s. 75-76; Z. Doda, A. Gaberle: Dowody..., s. 236).

W kontekście nowych przepisów nie stracił na aktualności pogląd Sądu Najwyższego, że Przepis art. 163 [ob. 180] k.p.k. stanowi lex specialis do art. 15 ust. 2 ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. - Prawo prasowe (Oz.U. nr 5, poz. 24 z późn. zm.), normującego w sposób generalny tajemnicę zawodową dziennikarza (uchw. 7 s. SN z 19 I 1995 r., I KZP 15/94, OSNKW 1995, nr 1-2, poz. 1, z glosą Z. Gostyńskiego, PiP 1996, nr 1, s. 106-110).

11.    Zwolnienie od obowiązku zachowania tajemnicy służbowej lub zawodowej, z wyjątkiem tajemnicy adwokackiej, lekarskiej lub dziennikarskiej, nie Jest obwarowane żadnymi warunkami. Jest oczywiste, źe powinno to nastąpić w sytuacji, gdy przeprowadzenie dowodu z zeznań osoby, którą obowiązuje tajemnica, Jest niezbędne dla prawidłowego załatwienia sprawy.

Dodatkowe warunki zwolnienia od zachowania tajemnicy zawodowej dotyczą tajemnicy adwokackiej, lekarskiej i dziennikarskiej. Zwolnienie takie może mieć miejsce tylko wtedy, gdy to Jest niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu. Zeznania takie muszą być nieodzowne do zapewnienia prawidłowego wyrokowania, gdy brak jest innych dowodów, które mogłyby potwierdzić określoną okoliczność. Niezbędność ta oznacza niemożność dokonania ustaleń na podstawie dotychczasowych dowodów.

Wprowadzenie tego dodatkowego warunku nakazuje bardzo ostrożne korzystanie z możliwości zwolnienia adwokata, lekarza I dziennikarza od obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej. Na wyjątkowy charakter takiego zwolnienia wskazuje podkreślenie, że może ono nastąpić "tylko wtedy gdy".

Z wnioskiem o zwolnienie świadka od obowiązku zachowania tej tajemnicy może wystąpić do sądu w toku postępowania przygotowawczego prokurator lub Inny organ prowadzący dochodzenie, a w postępowaniu jurysdykcyjnym wniosek taki może złożyć strona.

12.    Nie ma możliwości zwolnienia od obowiązku zachowania tajemnicy dziennikarskiej w części dotyczącej danych umożliwiających identyfikację autora materiału prasowego, listu do redakcji lub Innego materiału o tym charakterze. Jak również identyfikację osób udzielających informacji opublikowanych lub przekazanych do opublikowania, jeżeli te osoby zastrzegły nieujawnlanie powyższych danych (art. 180 § 3). Istnieje możliwość zwolnienia dziennikarza od obowiązku zachowania tajemnicy w tej części, w wypadku gdy informacja dotyczy przestępstwa niezawiadomlenia o popełnieniu przestępstwa (art. 240 § 1 k.k.).

13.    Odmowa przez dziennikarza ujawnienia danych określonych w art. 180 § 3 nie uchyla jego odpowiedzialności za przestępstwo, którego dopuścił się, publikując informację (art. 180 § 5).

14.    Bezzasadna odmowa złożenia zeznań przez osobę zobowiązaną do zachowania tajemnicy służbowej lub zawodowej, mimo zwolnienia od obowiązku jej zachowania przez uprawniony organ (sąd lub prokuratora) - wbrew niektórym poglądom (2. Młynarczyk: Fałszywe zeznania w polskim prawic karnym, Warszawa 1971, s. 142; J. Szamrcj: Poplecznictwo w polskim prawie karnym, Warszawa 1977, s. 105) - nie powoduje odpowiedzialności tej osoby za przestępstwo określone w art. 239 § 1 k.k. (Z. Gostyński: Tajemnica dziennikarska..., PiP 1997, nr 10, s. 16-18).

15.    Od obowiązku zachowania tajemnicy służbowej i zawodowej jest zwolniony oskarżony przez sam fakt postawienia w stan oskarżenia w zakresie, w jakim jest to niezbędne dla wyjaśnienia okoliczności sprawy (Z. Sobolewski: Samooskanżenie..., s. 101). Sąd Najwyższy stwierdził, że w tym wypadku wchodzi w grę prawo do obrony, które nie może doznać ograniczenia przez związanie adwokata obowiązkiem tajemnicy zawodowej. Jeśli bowiem obowiązek ten zachować, adwokat znalazłby się w sytuacji gorszej niż każda Inna osoba pozostająca w stanie oskarżenia (uenw. SN z 29 XI 1962 r., VI KO 61/62, OSN 1963, nr 7-8, poz. 157 z glosą M. Cieślaka, PiP 1962, nr 7, s. 170-174). w doktrynie wypowiadany jest pogląd, że oskarżony nie Jest automatycznie zwolniony z obowiązku zachowania tajemnicy, a jedynie ma prawo powoływania się na stan wyższej konieczności (art. 26 § 1 k.k.), gdy w celu obrony faktycznie złamie tę tajemnicę (A. Kaftal: Procesowe zagadnienia..., Pal. 1970, nr l, s. 35-36; A. Murzynowski: Istota i zasady procesu karnego. Warszawa 1976, s. 316).