Kukułka9

HI. Czynniki rozwoju i zmienności stosunków międzynarodowych

3, Czynniki sprawcze (realizacyjne)

A. Czynniki ekonomiczno-techniczne mają wiodące znaczenie wśród czynników sprawczych rozwoju i zmienności stosunków' międzynarodowych. Życie gospodarcze ma bowiem coraz silniejszy wpływ na stosunki międzynarodowe i na stosunki wewnętrzne poszczególnych krajów. Dowodzi tego prowadzona od dawna walka o rynki zbytu, o surowce, o transfer środków¹ finansowych i technologii, o reguły konkurencji, o trwały rozwój oraz o kodeksy postępowania korporacji i koncernów międzynarodowych.

Wraz z ogólnym wzrostem współzależności narodów i państw rośnie również ich współzależność ekonomiczna. Kolejne rewolucje naukowo-techniczne nie zmniejszają tej współzależności, lecz ją zwiększają i komplikują. Narody i państwa potrzebują wymieniać coraz bardziej skomplikowane dobra materialne. Min. ostrość niektórych konfliktów terytorialnych i politycznych wypływa z zainteresowań ważnymi surowcami na obszarach szczególnego zainteresowania.

Należy podkreślić, że postkolonialny postulat z lat 70. XX wieku w sprawie tworzenia nowego międzynarodowego ładu ekonomicznego. jak też przeciwne neoiiberalizmowi hasło humanizacji procesów globałizacyjnych z przełomu XX i XXI wieku, dowodzą istnienia ciągłych oczekiwali i potrzeb zabezpieczania socjalnych oczekiwań ludzkich potrzeb poprzez odpowiednią współpracę gospodarczą w środowisku międzynarodowym. Po dziesięcioleciach sporów nie udało się jednak rozstrzygnąć, którzy uczestnicy stosunków międzynarodowych ~ narodowi czy transnarodowi - mają regulować tę współpracę. Na tym tle walor naukowy ma utrwalający się pogląd, że deterrainizm ekonomiczny w interpretowaniu działań i interakcji międzynarodowych byłby równie niesłuszny jak wszystkie schematy deterministyczne.

Nie należy także przeceniać wpływa czynnika naukowo-technicznego na rozwój i zmienność stosunków międzynarodowych. Należy jednak uznać, że odkrycia techniczne od dawna pozwalają .łatwiej pokonywać odległości między cywilizacjami, kulturami i społecznościami. Skracają także czas wszelkiego rodzaju komunikowania się między nimi, co ma bardzo dożę znaczenie dla unowocześniania pracy misji dyplomatycznych, sztabów wojskowych, stacji radiowych i telewizyjnych, jak również misji nadzoru i kontroli międzynarodowej. Osiągnięcia technologiczne ułatwiają państwom docieranie do nowych bogactw w głębinach morskich i w podziemiach oceanów oraz ochronę ekosystemów przed zanieczyszczeniami.

Czynnik naukowo-techniczny rodzi także nierówności między państwami i pogłębia je. Znajduje to wyraz w asymetriach rozwojowych między krajami uprzemysłowionymi i słabo rozwiniętymi, w niezrównoważonej wymianie między nimi oraz w nierównym przepływie inwestycji i kapitałów. Wszelako największe mocarstwa uprzemysłowione odgrywają główne role w stosunkach międzynarodowych nie dlatego, że np. pierwsze opanowały energię rozpadu atomu i przestrzeń kosmiczną, lecz mogły to uczynić ‘właśnie z racji bycia wielkimi mocarstwami. Bronie masowego rażenia i ich arsenały są jednym z kryteriów mocarstwoweści, ale mogą też być wyznacznikiem irracjonaniości ważnej dziedziny rozwoju technologicznego.

Poziom stosunków ekonomicznych i naukowo-technicznych ma wpływ na u rzeczowi enie i stabilizowanie całości stosunków międzynarodowych. Wysoki poziom tych stosunków zwiększa zaufanie partnerów i tworzy przesłanki ich optymistycznej przyszłości. Sprzyja także unowocześnianiu instrumentarium dyplomacji.

B. Czynniki wojskowe były w przeszłości dużą siłą sprawczą rozwoju i zmienności stosunków międzynarodowych. W czasach współczesnych również bywają wykorzystywane do wpływania na bieg życia międzynarodowego. Ich rola uwidacznia się zwłaszcza w tworzeniu sojuszy i baz wojskowych, w wyścigu zbrojeń, w interwencjach zbrojnych oraz w funkcjonowaniu sił pokojowych pod flagą ONZ. Jednakże coraz powszechniej akceptowane reguły współżycia międzynarodowego stopniowo ograniczają możliwość posługiwania się czynnikami wojskowymi. I chociaż tu i ówdzie dochodzi do posługiwania się nimi, o czym świadczą dość liczne po „zimnej wojnie*’ na różnych obszarach świata wojny międzyetniczne, to coraz mniej jest takich państw i rządów, które uznają publicznie siłę wojskową jako normalny instrument swojej polityki zagranicznej.

61