Kukułka 4

XI. Kwestia międzynarodowej wymiany dóbr materialnych i duchowych

ku rozbudowa instytucji konsulatów, zarówno na zasadach równoprawnych jak też na zasadach „kapitulacji” na rzecz większych uprawnień mocarstw zewnętrznych.

W rozwoju handlu międzynarodowego dość dawno ujawniła się potrzeba zwalczania różnego rodzaju barier, ograniczeń czy zakazów importowych. Do szczególnie drażliwych zabiegów w postaci prohibicji na import niektórych produktów, ustalania kontyngentów’ ilościowych na import i. wprowadzania opłat celnych, musieli odnosić nie tylko kupcy, lecz także państwa. Względy fiskalne państw sprawiały. że utrwalały one system celny, nie traktując go jako zaprzeczenie haseł liberalizmu handlowego.

W latach 1 wojny światowej zaznaczył się wzrost roli państw w sterowaniu handlem międzynarodowym. W tipcu 1917 r. francuska flota handlowa została przejęta przez państwo. Pod koniec wojny większość zakupów cywilnych i wojskowych zależała od organizmów państwowych pod patronatem Międzysojuszniczej Rady Transportów Morskich. Rewolucja bolszewicka w Rosji wprowadziła monopol państwa na handel zagraniczny. Inne państwa nie poszły jej śladem. Nawet Francja pod wpływem Stanów Zjednoczonych wróciła do reguł prywatnego handlu, zachowując wpływ państwa na bariery celne, jak również na kontrolę kursów walutowych.

Po II wojnie światowej taryfy celne pozostały głównym instrumentem w polityce handlu zagranicznego państw, a jednocześnie najbardziej rozwinięte państwa przemysłowe dążyły do liberalizacji handlu poprzez redukcję taryf. Głównym forum dyskusji, inicjatyw' i ustaleń liberalizacyjnych stal. się utworzony w 1947 r. Układ Ogólny w Sprawie Ceł i Handlu (GATT), zastąpiony w 1995 r. przez światową Organizację Handlu (WTO). Na tym forum promowano klauzulę największego uprzywilejowania, tworzenie unii celnych, stref preferencyjnych i stref wolnego handlu. Specjalne konferencje GATT, a także WTO. otwierały tzw. rundy negocjacji handlowych, które redukowały taryfy celne i ograniczenia ilościowe. Wspierają one mechanizmy handlowe gospodarek woinorynkowych. Wyraźny postęp pod tym względem zaznaczył się od końca lat 70., od kiedy rozwój handlu światowego był szybszy od ogólnego wzrostu gospodarczego,

Warto zauważyć, że na tle trendu przyśpieszonego rozwoju handlu światowego w ostatnim ćwierćwieczu nasiliła się jednocześnie jego regionalizacja. Zaznaczyła się ona zwłaszcza wewnątrz Unii Europejskiej, w Azji Wschodniej, w Ameryce Północnej i w Ameryce Łacińskiej, Była ona rezultatem regionalnych porozumień integracyjnych (Unia Europejska, NAFTA, ASEAN, APEC i Mercosur) oraz układów o handlu preferencyjnym. Tego rodzaju regionalne porozumienia objęły na początku XXI wieku ponad połowę handlu światowego, przyczyniając się znacznie do obniżenia barier i zwiększania liberalizacji w handlu globalnym.

Polityka handlowa państw zależy od wpływowych grup interesów i preferencji polityków, jak również ich powiązań z określonymi instytucjami politycznymi, Uznaje się jako dowiedzione, źe państwa mające autorytarne systemy polityczne częściej uciekają sic do protekcjonistycznej polityki handlowej, natomiast państwa demokratyczne chętniej podpisują porozumienia o liberalizacji handlu. Nie brak też argumentów na rzecz tezy, że liberalizacja handlu ułatwia demokratyzację polityczną (jak to było w Chile. Turcji, Tajwanie czy w Republice Korei). Struktury rządów i charakter systemów partyjnych mają też wpływ na polityki handlowe, gdyż wnoszą do nich określone preferencje. Zmiany potęgi i statusu państw mają też wpływ na ich stosunek (protekcjonistyczny lub liberalny) do systemu handlu. Faktyczna liberalizacja handlu zagranicznego może wpływać na zmianę wewnętrznych preferencji handlowych, a zatem i na większą otwartość na międzynarodowe przepływy dóbr materialnych.

Można więc stwierdzić istnienie sprzężeń między polityką handlową i międzynarodowymi stosunkami politycznymi. Jeśli np, handel promuje pokojowe stosunki między handlującymi krajami, to 7, kolei klimat ten stymuluje dalsza liberalizację i większy przepływ towarów. .Tesli natomiast handel rodzi konflikty, to rodzi on tendencje do zamykania się i protekcjonizmu. Funkcjonowanie owych sprzężeń, a zatem i ich skutki zależą głównie od preferencji wewnętrz-

201