Kukułka 5

XL Kwestia między nu rodowej wymiany dóbr materialnych I duchowych ________

nyeh w sprawie handlu wśród przywódców państw oraz od usytuowania i roii instytucji kształtujących politykę handlową.

3. Stosunki finansowe

Finanse zaczęły się liczyć w stosunkach międzynarodowych, kiedy państwa zaczęły doceniać znaczenie przepływów kapitałowych. Zjawisko to ujawniło się w trzech przypadkach; 1.) gdy zaciągano pożyczki zagraniczne; 2) gdy przyjmowano na swoim terytorium inwestycje obcych przedsiębiorstw lub banków; 3) gdy starano się uzupełnić funduszami zagranicznymi niedostatek własnych kapitałów dla ważnych przedsięwzięć gospodarczych. Praktyka pożyczek i inwestycji zagranicznych zaczęła się szerzej rozwijać od drogiej połowy XIX wieku. Sprzyjała jej druga rewolucja przemysłowa. Najwięcej inwestowały za granicą największe mocarstwa kolonialne (Anglia, Francja i Niemcy), Stany Zjednoczone zintensyfikowały takie inwestycje po I wojnie światowej, ale po kryzysie z 1929 r. zaczęły wycofywać swoje kapitały, co przedłużało kryzys finansowy w innych krajach.

Potrzeba spłacania długów wojennych 1 ściągania reparacji niemieckich podważyły wartość pieniądza opartego na złocie oraz przyczyniły się do upowszechnienia chwiejnego pieniądza papierowego, którego kursy w różnych krajach były płynne. Z kolei słaby pieniądz sprzyjał inflacji i zwolnieniu handlu. Dlatego po kryzysie z 1929 r. zarysowały się trzy grupy krajów, które miały różny stosunek do systemu walutowego. Pierwsza z nich (w tym Niemcy) uprawiała swego rodzaju autarclrię walutową i pełną kontrolę wymienialności i wypływu własnego pieniądza. Druga grupa (zwłaszcza Wielka Brykania od 1931 r. i Stany Zjednoczone od 1933 r.) dewaluowała swoje pieniądze, odrywając je od podstawy złota, aby ożywić swój handel zagraniczny. Trzecia wreszcie grupa pozostała do 1936 r. przy parytecie złota (jak Francja, Belgia, Holandia, Wiochy Szwajcaria i Polska). Sytuacje te wywoływały różne spoty ekonomiczno-finansowe.

Po II wojnie światowej większość państw o gospodarce rynkowej przyjęła pod wpływem Stanów Zjednoczonych „system Bretton Wo-ods” z 1944 r.» opierający waluty na parytecie złota i na obniżaniu cel Grupa państw „realnego socjalizmu" zachowała autarehiczną kontrolę wymienialności pieniądza. Oba systemy przetrwały po kilkadziesiąt lat, ale nie sprzyjały ekspansji gospodarczej na Wschodzie i na Zachodzie. Zasada parytetu złota, na której opierano dolara amerykańskiego i czyniono z niego podstawę wymienialności walut, została podważona. W sierpniu 1971 r, dolar został oderwany od złota, zaś w styczniu 1976 r. zaniechane zostało wszelkie odwoływanie się do parytetu złota w skali światowej.

W ostatniej ćwierci XX wieku utrwalił się pogląd, że międzynarodowy system finansowy różni się od systemów wewnętrznych istnieniem oddzielnych walut narodowych. Suwerenność państw oznacza bowiem ich prawo do tworzenia i posługiwania się własną walutą. Do czasu utworzenia wspólnotowej waluty „euro" uważano, że w granicach państwa żadna inna waluta oprócz lokalnej nie może spełniać tradycyjnych funkcji pieniądza, do których należą: bycie środkiem wymiany i jednostką rozliczeniową, jak też oceną wartości Istnienie odrębnych walut narodowych rodzi ekonomiczne i polityczne następstwa. Ekonomicznie suwerenność walutowa oznacza przywiązanie, danego pieniądza do jednego obszaru i tylko wyjątkowe wykorzystywanie go gdzie indziej. Politycznie suwerenność walutowa oznacza, ze przede wszystkim od rządów zależy sterowanie sprawami finansów i rozwijanie współpracy finansowej.

Międzynarodową współpracę finansową miały rozwijać i zabezpieczać utworzone w 1944 r. w Bretton Woods instytucje: Międzynarodowy Fundusz Walutowy i Bank Światowy. Miały one gwarantować wynegocjowany ład finansowy oraz regulować stosunki finansowe między suwerennymi państwami. W okresie obowiązywania „systemu Bretton Woods" zajmowały się one także kwestią narodowych rezerw złota 1 wymienności walut (do początku lat 70., głównie w odniesieniu do dolara, zaś później także wobec innych walut). Od lat 80, obie instytucje finansowe musiały się więcej troszczyć o stabilność polityk finansowych ze względu na wybuchające na poszczególnych kontynentach kryzysy zadłużeniowe i zakłócenia na rynkach finansowych. Stosowały więc nowe proce-

203