IMG00 (2)

196 Jolanto Dudek

Inni zaś uczeni i krytycy, którzy przyjmują węższą perspektywą poznawczą, źródeł nowoczesności poszukują wyłącznie w bliższej perspektywie czasowej, a mianowicie w zjawiskach artystycznych i intelektualnych antypo-zytywistyczncgo przełomu XIX i XX wieku, tj. głównie w modernizmie i symbolizmie, lub jeszcze bliżej, a mianowicie np. w powstałej w latach 1910-17 koncepcji imagizmu i wortycyzmu (od ang. „image" — obraz i łac. „vortex” — wir). Koncepcja ta bowiem, stopniowo formułowana głównie przez Ezrę Pounda, wyraża zdaniem niektórych badaczy wspólne dążenia wielu XX-wiecznych awangard literackich.

Z tego właśnie punktu widzenia przedstawił imagizm (i wortycyzm) na gruncie polskim znany romanista i komparatysta Maciej Żurowski w znakomitym i opartym o rozległą bibliografię opracowaniu pt. Ezra Pound. Lepszy rzemieślnik (1974) ¹. Otóż, według Żurowskiego: „koncepcja imagizmu jest na tle awangardy zarówno europejskiej jak amerykańskiej zjawiskiem pierwszorzędnym”.

Przy okazji warto wspomnień również i o tym, że wymienieni już badacze anglo-amerykańscy, którzy przyjmują romantyczny punkt wyjścia dla całej nowoczesnej poezji europejskiej i amerykańskiej, traktują na ogół symbolizm jako prąd wkomponowany w romantyzm i wskazują na domieszkę symboliczną obecną od samego początku w utworach m. in. S. T. Coleri-dge a. P. B. Shelleya, J. Keatsa oraz E. A. Poe. Podobnie rzecz się ma we Francji z twórczością Baudelaire’a, uważanego za prekursora symbolizmu oraz inspiratora nowoczesnej poezji europejskiej (w tym T. S. Eliota).

W Anglii za ogniwo pośredniczące między romantykami angielskimi i symbolistami francuskimi z jednej strony a nowoczesną poezją T. S. Eliota i E. Pounda z drugiej, uważa się twórczość W. B. Yeatsa. Wcześniejszemu zaś o kilkadziesiąt lat Edgarowi Allanowi Poe krytycy angielscy, francuscy i amerykańscy przypisują natomiast rolę literackiego inspiratora m. in. Baude-lairc a i Stefana Mallarmć. Z kolei T. S. Eliotowi, autorowi wpływowego szkicu pt. Poeci metafizyczni (1919) — osnutego wokół paraleli między poetami francuskiego baroku a Jules Laforgue’em — wykazuje się obecne w jego wczesnej poezji (Miłosna pieśń J. Alfreda P ruf rocka. Rapsodia wietrznej nocy) wątki charakterystyczne dla Laforgue’a.

Tak zamyka się jeden krąg sugerowanych przez krytyków i badaczy wzajemnych związków, współzależności i korelacji między poetami angielskimi, francuskimi i amerykańskimi. Obejmuje on okres dłuższy niż sto lat.

197

poeci Skamondra i perspektywy kortca wieku XX

Natomiast XX-wicczna poezja polska wciąż jeszcze czeka na całościowe opracowanie problemu obecności w niej rozmaicie przetworzonego dziedzictwa francuskiego symbolizmu, zjawiska wyprzedzonego na naszym gruncie przez Norwida, który coraz bardziej jawi się jako rodzimy punkt odniesienia dla twórczości m. in. Baudelaire’a ' i T. S. Eliota z jednej strony i XX-wiecznych poetów polskich z drugiej.

W ujęciu niektórych badaczy anglo-ameiy kańskich (F. Kcrmode, C. Brooks, W. Wimsatt) obraz poetycki ^{2 3 4} — pojęcie kluczowe, obok wyobraźni czy też wrażliwości (T. S. Eliot) w anglojęzycznej romantycznej i XX--wiecznej krytyce i poezji — stanowi bliski odpowiednik symbolu francuskich symbo-listów, a zarazem zapowiedź obrazu imagistów oraz opartych o kategorię obrazowości XX-wiecznych poetyk W. B. Yeatsa, T. S. Eliota i E. Pounda.

Otóż według Pounda:

Obraz jest to coś przedstawiającego pewien kompleks [tj. zespół — J. D.) intelektualny i emocjonalny w jednym mgnieniu oka.

Błyskawiczna prezentacja takiego „kompleksu" wywołuje uczucie niezależności od granic czasu i granic przestrzeni, uczucie nagłego wzrostu, które przeżywamy w obliczu największych dzieł sztuki.

szereg /iki) f

Lepiej jest stworzyć jeden tego rodzaju obraz przez całe życie niż napisać dzieł wielotomowych (ś few dr mis — kilka rad negatywnych, tłum. M. Zunn

W późniejszym o lat kilka ujęciu T. S. Eliota (Poeci metafizyczni, 1919) obraz poetycki — tożsamy m. in. z symbolem symbolistów i konceptem twórców barokowych — może wyrazić pełnię życia wewnętrznego człowieka, tj. jedność świata doznań zmysłowych, uczuć i refleksji, a także przyczynić się do odbudowania utraconej przez Europejczyków (mniej więcej w wieku XVIII) integralności wewnętrznej, określanej przez Eliota jako stan „zjednoczonej wrażliwości” (unified sensibility)⁵.

Postulat obrazowości (j antyretoryczności) wypowiedzi poetyckiej łączy się na ogół w nowoczesnej poezji z preferencją dla liryki pośredniej i nieciągłej, fragmentarycznej narracji lirycznej przetykanej refleksją bądź medytacją. Oznacza to skłonność do ujęć mozaikowych i collage'owych, bądź opartych o kompozycyjną zasadę powracalności przetworzonych słów i motywów. Idzie też w parze ze skłonnością do wielopoziomowych (często

1

M. Żurowski. Ezra Pound. „lepszy rzemieślnik", „Przegląd Humanistyczny" 1974 nr 6, s. 89-li2.

2

   M. Żurowski, Norwid i symboliici, „Przegląd Humanistyczny" 1964 nr 4.

3

   P. Kermode, Romantic Image, London 1971.

4

³ M. Żurowski, op. ciL, s. 94.

5

T. S. Eliot, Szkice literackie, red. W. Chwalewik. tłum. H. Pręczkowska, M. Żurowski. W. Chwalewik, Warszawa 1963; T. S. Eliot, Selected Essays, London 1980.